Gün: 10 Mart 2023

Türkiyədə kim prezident seçiləcək?

Türkiyə Cumhurbaşqanı Rəcəb Tayyib Ərdoğan doğru qərar verdi, prezident və parlament seçkisini təxirə salmaq siyasi və hüquqi baxımdan doğru olmazdı. Seçki mayın 14-də keçiriləcək. Əlbəttə, dəhşətli zəlzələnin nəticələrindən çıxış edərək seçkinin 6 ay və ya 1 il sonraya təxirə salınmasıyla bağlı fikirlər səsləndi. Ancaq Türkiyə Konstitusiyasına görə, ancaq müharibə halında seçki təxirə salına bilər. Digər tərəfdən ölkəni bir il seçki gərginliyi vəziyyətində saxlamaqdansa seçkinin qısa müddətdə keçirilməsinə üstünlük verildi.
Qardaş Türkiyədə maraqlı seçki kampaniyası izləyəcəyik. Ən çox üzləşdiyim suallar bunlardır: “Kim seçiləcək” , “hansı namizədə üstünlük verirsiniz” və “Ərdoğan məğlub olarsa bu Türkiyə-Azərbaycan ittifaqına mənfi təsir edə bilərmi”. Birinci iki suala cavabım budur ki, kim seçiləcəksə Türkiyə üçün xeyirli-uğurlu olsun, Türkiyə vətəndaşlarının seçiminə hörmətlə yanaşmalıyıq. Sonuncu suala cavabım isə belədir ki, Ərdoğan Türkiyə-Azərbaycan ittifaqının güclənməsi üçün böyük işlər gördü, İkinci Qarabağ müharibəsində dəstəyini heç zaman unutmayacağıq. Heç kim əbədi deyil, qardaş ölkənin gələcək Cumhurbaşqanlarının Ərdoğanın Azərbaycanla bağlı müttəfiqlik siyasətini davam etdirəcəklərinə inanıram, ortada müttəfiqliyi rəsmiləşdirən “Şuşa bəyannaməsi” var. Türkiyə cəmiyyəti və ordusu heç bir Cumhurbaşqanının Azərbaycanın təhlükəsizlik maraqlarını nəzərə almamasını qəbul etməz.

Amerikalı diplomat niyə yenidən Bakıya qayıdıb?

ABŞ Dövlət Departamentinin Qafqaz danışıqları üzrə baş müşaviri Lui Bono martın 6-da Bakıda prezident İlham Əliyevlə görüşdükdən sonra İrəvana gedib Nikol Paşinyanla fikir mübadiləsi apardı. Adətən bölgəyə gəliş iki ölkəyə səfərlə yekunlaşır. Ancaq amerikalı diplomat yenidən Bakıya qayıdaraq xarici işlər naziri Ceyhun Bayramovla görüşüb. Məsələ burasındadır ki, Bono martın 6-da Bakıda olanda Ceyhun Bayramov ölkədə yox idi. Fikrimcə, amerikalı diplomatın Bakıya qayıdışı yalnız Ceyhun Baryamovla görüşlə bağlı deyildi. Bono Bakıdan İrəvana və yenidən Bakıya geri qayıtmaqla iki ölkə arasında sülh sazişi üzərində danışıqları intensivləşdirmək istəyir. Digər tərəfdən Bononun bölgədə olduğu müddətdə Qarabağda toqquşma baş verib. Vaşinqton yeni müharibənin qarşısını da almağa çalışır.

Ermənistan təşkilatı tərk edəcək

Baş nazir Nikol Paşinyan hakimiyyətə gələn kimi Ermənistanın Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatının erməni baş katibi Yuri Xaçaturov haqqında cinayət işi açdı və təşkilat rəhbərsiz qaldı. Bu hadisə Kremlin ciddi narazılığına səbəb oldu, çünki başsız qalan təşkilatın fəaliyyəti bir müddət iflic oldu və bu Qərblə mübarizə aparan Rusiya üçün imic zərbəsi idi. Paşinyan İkinci Qarabağ müharibəsində sonra təşkilatın ünvanına tənqidlərini artırdı, KTMT-nin Ermənistanı müdafiə etmədiyini bildirdi. Paşinyan bugünlərdə Berlindəki çıxışında təşkilatı sabun köyünə bənzətdi. İrəvan təşkilatın bu il Ermənistanda nəzərdə tutulan təlimlərindən imtina edib. Paşinyan təşkilata növbəti zərbəsini vurub. Ermənistan Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatının baş katibinin müavini kvotasından imtina edib. Qaldı bircə addım – KTMT üzvülüyünü tərk etmək. Hadisələr buna doğru gedir.

Washington'un Orta Asya'dan beklentileri var

Hindistan'daki "yirmi büyükler"in dışişleri bakanları toplantısı öncesinde rakip ülkelerin bakanları farklı yerlerde birbirlerini ziyaret ettiler. 27 Şubat'ta Bakü'ye gelen Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov, buradan Delhi'deki görüşmeye katıldı. ABD Dışişleri Bakanı Anthony Blinken, Orta Asya ülkelerini ziyaretinin ardından Delhi'ye gitti.

Anthony Blinken, Orta Asya ülkelerinde düzenlenen 5+1 formatındaki toplantıya katıldı. Bu toplantıya Blinken'in yanı sıra 5 Orta Asya ülkesinin dışişleri bakanları katıldı. Bu format 2015'ten beri çalışıyor. Blinken ayrıca Kazakistan ve Özbekistan cumhurbaşkanları ile bir araya geldi ve ilişkilerin genişletilmesi konusunda geniş görüş alışverişinde bulundu.

Washington'un bu bölge ile işbirliğinin temel amacı Rusya ve Çin'in Orta Asya'daki etkisini azaltmaktır. Ancak bunun için Orta Asya ülkelerindeki ABD yatırımlarının artması gerekiyor. Aksi takdirde bölgede Rusya ve Çin'i bastırmak mümkün olmayacaktır. Rusya ve Çin'in lehine çalışan birkaç faktör var.

Birinci olarak, Orta Asya ülkelerinin milyonlarca vatandaşı Rusya'da ucuz işgücü olarak çalışmakta ve kazandıklarını ülkelerine göndermektedir. Bu finansman Orta Asya ülkelerinin bütçelerinde belli bir paya sahiptir.

İkinci, Birçok Orta Asya ülkesinin boru hatları Rusya'dan geçmektedir. Kazakistan petrolünü ve Türkmenistan gazını Rusya üzerinden geçen boru hatlarıyla Dumya pazarlarına taşıyor. Rusya'nın bu dönemde Kazakistan ve Türkmenistan'a da şartları dikte ettiği doğrudur. Kazakistan ve Türkmenistan'ın da Çin ile enerji işbirliği var.

üçüncü olarak, Çin, Orta Asya ülkelerine milyarlarca dolar yatırım yaptı. Orta Asya ülkelerinin Çin'e çok büyük borçları var. Pekin, bu borçlar karşılığında bazı durumlarda bu ülkelere şartlar dikte etmeye çalışıyor.

Yine de Washington, Orta Asya ülkelerini Rusya ve Çin tehdidi konusunda bilgilendiriyor. Örneğin Anthony Blinken, Astana'da düzenlediği basın toplantısında Rusya'dan 10 kez bahsetti ve her seferinde bu ülkeyi saldırgan olarak nitelendirdi. Blinken, düzenlediği basın toplantısında Kazakistan Cumhurbaşkanı Tokayev'in reform programını desteklediğini de söyledi.

Blinken, basın toplantısında Çin'in adını vermese de, kapalı toplantılarda Orta Asyalı meslektaşlarını Pekin ile ilişkilerinde dikkatli olmaya çağırdı. 2023'te Çin, askeri bütçesini 7 aşamalı artırdı. Bu da yaklaşık 225 milyar dolara denk geliyor.

Pekin, askeri harcamalardaki artışı karşılaştığı zorluklara bağladı. Açıkçası, Tayvan çevresinde artan gerilimle ilgili. Ancak Çin'in Tayvan ve ABD'nin yanı sıra komşu ülkelerle ilişkilerinde de gerginlik var. Bu nedenle Pekin askeri harcamalarını artırdı. Pekin'in Orta Asya ülkeleriyle ilişkilerinde bir gerginlik yok. Bununla birlikte, Çin'in artan askeri gücü Orta Asya ülkeleri tarafından da yakından izlenmektedir.

"Atlas" Araştırma Merkezi

Hakkımızda

"Atlas" Araştırma Merkezi, 2003 yılında bir grup siyasi uzman tarafından Bakü'de kuruldu. Merkezin başkanı siyasi analist Elkhan Şahinoğlu.

Tezgah

Giriş yapmak
Bugün
Umumi 268282
tr_TRTR