Ay: Nisan 2023

NATO baş katibi Yens Stoltenberq son çıxışlarından birində nüvə təhlükəsindən danışıb. Rusiyanın son bir neçə ayda Qərbi nüvə silahı ilə hədələməsi məlum faktdır. Rusiya prezidenti Vladimir Putin və ətrafındakı rəsmilər bir neçə dəfə Qərb ölkələrini nüvə silahıyla hədələyiblər. Bu Rusiyanın Ukrayna müharibəsindəki uğursuzluları ilə bağlıdır. Çünki Kreml Ukraynadakı hədəflərinə çatsaydı, Rusiya rəsmilərinin Qərbi nüvə silahıyla hədələməsinə ehtiyac qalmazdı. Ancaq Rusiyada onu da anlayırlar ki, nüvə silahıyla qorxutmağa çalışdıqları ölkələrin də nüvə silahı var.  

Rusiya ilə yanaşı Çin, İran və Şimali Koreyanın nüvə çalışmaları da beynəlxalq aləmin narahatlığına səbəb olub. NATO baş katibinin əsas qorxusu bununla bağlıdır: “Qlobal təhlükəsizlik təhdidlərlə də üzləşir, Çin öz imkanları barədə heç bir şəffaflıq təmin etmədən nüvə arsenalını sürətlə gücləndirir, İran və Şimali Koreya açıq şəkildə nüvə proqramlarını inkişaf etdirirlər”. Yens Stoltenberqin sözlərinə görə, nüvə silahı və digər silahlarla yanaşı, süni intellekt və yeni texnologiyalar da meydana çıxmaqdadır ki, onlar da risklər yaradır və bu risklər gözardı edilməməlidir: “Dünyamız daha təhlükəli və daha az proqnozlaşdırıla bilən olub”.

Stoltenberqin fikrincə, keçmiş illərdə nüvə təhlükəsizliyi ilə bağlı imzalanan sazişlər təhdid olunur, yəni həmin müqavilələr etibarlı deyil: “Bu müqavilələr dostlar arasında imzalanmayıb, əksinə rəqiblər arasında imzalanıb. Və bu müqavilələrin çoxunu biz gərginliyin ən yüksək anında imzalamağa nail olmuşuq. Bu “soyuq müharibə” dövründə baş verib və indi də baş verə bilər”.

Stoltenberq Çinin 2035-ci ilə qədər 1500 nüvə başlığına sahib olacağını vurğulayıb. Stoltenberq Pekinin siyasəti haqqında danışarkən, Çinin qlobal güc olmasıyla bağlı qlobal məsuliyyət daşıdığını bildirib. Görünür, Stoltenberq bunu ona görə deyib ki, Çin ABŞ və Rusiyadan fərqli olaraq nüvə silahlarıyla bağlı sazişlərə imza atmayıb və özünü rahat hiss edir. “Soyuq müharibə” illərində nüvə silahlarının azalması və nəzarət altında saxlanılmasıyla bağlı sazişləri öz aralarında iki əsas rəqib – ABŞ və SSRİ imzalayıb. Çinə o illərdə diqqət yetirilmədiyinə görə Pekin boşluqdan öz məqsədləri üçün istifadə edib. Beynəlxalq aləmdə mövcud olan hazırki ziddiyətli şərtlər daxilində Çin nüvə silahının istehsalını nəzarət altına alacaq heç bir beynəlxalq sazişə imza atmayacaq. Bu Pekinin maraqlarına ziddir.

Bu arada, “Vashington Post” qəzeti Pentaqonun internetə sızan sənədlərinə istinadən məlumat yayıb ki, Çin ordusu səsdən üç dəfə sürətli olan və yüksək hündürlükdə kəşfiyyat apara bilən pilotsuz uçuş aparatlarının istehsalına hazırlaşır. Məqalədə Çin ordusunun texnoloji uğurlarının xeyli təcccüb və heyrət doğurduğu yazılıb. Çin yeni müasir dronları və raketləri ilə Tayvan ətrafındakı ABŞ hərbi gəmilərini və yaxınlıqdakı ABŞ hərbi bazalarını hədəfə ala bilər.

"Atlas" Araştırma Merkezi

ABD Kongresi'nin Ermeni yanlısı bir grup kongre üyesi yeniden aktif hale geldi ve Azerbaycan'ın Ermenistan ile olan sınırlarının kontrolüne karşı açıklamalar yapıyor. Ancak Kongre, Ermenistan'ın politikası hakkında güçlü bir açıklama yapmalıdır.

ABD, Rusya'ya yönelik yaptırımları kontrol altında tutmaya çalışıyor. Çünkü Washington, Rusya'ya komşu bazı ülkelerin yaptırımları dikkate almadığına inanıyor. Bu açıdan ABD Maliye Bakan Yardımcısı Elizabeth Rosenberg'in Orta Asya ülkelerine yaptığı ziyaret ilgi odağında. Yaptığı toplantılarda Orta Asya ülkelerinin Rusya yaptırımları altındaki şirketlerle işbirliği yapmasını engellemeye çalıştı. Bundan önce Dışişleri Bakanı Anthony Blinken ve diğer Amerikalı yetkililer Orta Asya ülkelerini ziyaret etti. Ayrıca ziyaret ettikleri ülkeleri Rus yaptırımları altındaki şirketlerle işbirliğini reddetmeye çağırdılar. Avrupa Birliği temsilcilerinin Orta Asya ülkelerine yaptığı ziyaretler de kayıt altına alındı.

Amerika Birleşik Devletleri ve Avrupa Birliği bir dizi devlete bir seçenek sundu: Ya dünya ekonomisi çerçevesinde işbirliğine devam edin ya da Rusya'ya mali destek karşılığında mahrumiyetle karşı karşıya kalın. Washington ve Brüksel, ülkenin Rusya ile ithalat-ihracat operasyonlarının bir kısmının arttığına inanıyor. Bu durum, Washington ve Brüksel'de, bu ülkelerin ABD ve Avrupa'dan aldıkları ürünleri daha sonra Rusya'ya sattıklarına dair şüphe yarattı. ABD Hazine Bakanlığı'nın listesinde 18 şüpheli ülke yer aldı. Bunlar arasında Orta Asya ülkeleri ile birlikte Ermenistan da yer aldı. Ermenistan'ın Rusya'ya ihracatı son aylarda önemli ölçüde arttı. Bu durum Batı'da, Ermenistan'ın Batılı ülkelerden aldığı ürünleri Kremlin'in talebi üzerine Rusya'ya aktardığına dair şüpheler yarattı. Mekanizma şu şekilde: Rus yaptırımlı şirketler gerekli teçhizatı temin etmek için Ermeni bankalarına para aktarıyor ve bu parayla Ermenistan gerekli teçhizatı Batı'dan satın alıp Rusya'ya aktarıyor. Kazakistan, Ermenistan'dan farklı olarak Rusya ile ithalat-ihracat işlemlerinde temkinli bir pozisyonu tercih etmeye çalışmaktadır. Astana'nın bir süre önce Moskova'daki ticaret temsilciliğini kapatması tesadüf değil.

Washington, Pekin'in de Rusya'yı yaptırımlardan kurtarmaya çalıştığını gözlemliyor. Çin'in dev şirketleri, Batı yaptırımları nedeniyle Rusya ile ticarete önem veriyor. Çünkü o Çinli şirketler Batı yaptırımlarıyla karşı karşıya kalmak istemiyor. Bu durumda, bu şirketler ABD ve Avrupa pazarlarını kaybedebilir. Yine de resmi Pekin'in bölgesel politikası Rusya'dan yana ve Kremlin bu şekilde yaptırımlardan kurtulmaya çalışıyor. Örneğin, Pekin'in Suudi Arabistan ile İran arasındaki uzlaşması Moskova'nın işine yaradı. Pekin, Körfez ülkeleriyle yakın ilişkiler kurarak ABD'nin bu bölgedeki etkisini azaltmaya çalışıyor. Bu durumda Körfez ülkeleri hem İran hem de Rusya ile ilişki kurmaya başlıyor. Suudi Arabistan, Mart ayının ilk 10 gününde Rusya'dan 2,5 milyon ton motorin satın aldı. Washington, Suudi Arabistan'ın Rusya'dan aldığı petrolü rafine ettikten sonra çeşitli ülkelere sattığından şüpheleniyor. Bu nedenle Washington, Riyad ile diyaloğu genişletti. Pekin'in arabuluculuk girişimleri ve Körfez ülkelerinin İran'la diyaloğu Washington'da endişe yarattı.

"Atlas" Araştırma Merkezi

Ukrayna xarici işlər nazirinin birinci müavini Əminə Cabbarovanın bir müddət əvvəl Hindistana işgüzar səfəri beynəlxalq medianın diqqət mərkəzində olub. Əminə Cabbarova Hindistanın xarici işlər nazirinin müavini Minakşi Lexi və baş nazirin milli təhlükəsizlik üzrə müşavirinin müavini Vikram Misri ilə görüşüb. Dehlidə iki ölkə arasında ikitərəfli əməkdaşlığın gücləndirilməsi, ticarət-iqtisadi, elmi-texniki, sənaye və mədəni əməkdaşlıq üzrə hökumətlərarası Ukrayna-Hindistan komissiyasının işinin bərpası müzakirə edilib. Cabbarovanın sözlərinə görə, görüşlər zamanı o Hindistan hökumətini Ukrayna prezidenti Volodimir Zelenskinin sülh formulunu dəstəkləməyə çağırıb.

Kiyev Çinin Rusiya ilə strateji tərəfdaşlığını gücləndirməsindən narahatdır. Çinin Fransadakı səfiri Lou Şaye Fransanın “LCI” telekanalına danışarkən Krımı “rus əsilli” adlandırması Kiyevin Pekinin siyasəti ilə bağlı narahatlığını artırıb. Çin səfiri ümumiyyətlə müstəqilliyini qazanan keçmiş sovet ölkələrinin “beynəlxalq hüquqda effektiv statusunun olmadığını” da bildirib. Çinli diplomatın sözlərinə  görə, müstəqilliyini qazanan dövlətlərin “suveren ölkə statusunu reallaşdıracaq heç bir beynəlxalq müqavilə yoxdur”. Çinli səfirin “məntiqinə” görə Ukrayna, Gürcüstan, Azərbaycan və SSRİ-nin tərkibində olan keçmiş respublikaların müstəqilliyi nominal xarakter daşıyır. Ukraynanın Fransadakı səfiri Vadim Omelçenko çinli diplomatın açıqlamalarına sərt reaksiya verib. Ukraynalı diplomatı deyib ki, çinli həmkarının coğrafiya ilə bağlı problemləri var. Ukrayna səfiri çinli diplomatın Pekinin Ukraynanın ərazi bütövlüyünü tanımasıyla bağlı siyasətinə ziddiyət təşkil etdiyini bildirib.

Çinin müdafiə naziri Li Şanfunun bir müddət əvvəl Moksvaya iki günlük səfəri zamanı rusiyalı həmkarı Sergey Şoyqu ilə müzakirə aparması, Kreml sahibi Vladimir Putinlə görüşü də Kiyevin diqqətini çəkib. Buna görə də Kiyev Çinin bölgədəki rəqibləriylə əməkdaşlığı gücləndirməyə qərar verib. Bu rəqiblərin başında Hindistan gəlir. Dehli neytral xarici siyasət yürüdür. Pekin Rusiya və Ukrayna arasında vasitəçilik təklif edərkən, Dehli bu məsələlərə qarışmır. Dehli də Pekin kimi müharibənin başa çatmasını istəyir, ancaq bunun üçün xüsusi fəallıq göstərmir. Kiyev Yaponiyanın baş naziri kimi Hindistanın baş naziri Narendra Modinin də Kiyevə səfər etməsini istəyir. Bu səfərin reallaşması problematikdir. Çünki Modi Kiyevə səfər edib Moskvaya getməsə, bu Hindistanın neytrallığının pozulması demək olacaq. Dehli neytrallığının pozulmasını istəmir. Digər tərəfdən Modi həm Kiyevə, həm də Moskvaya səfər edərsə, o Çin lideri Tsi Cinpin kimi müharibənin dayandırılmasıyla bağlı hansısa açıqlamalar verməli, plan təklif etməlidir. Pekinin 11 maddəlik planı var, Dehlinin isə belə bir planı yoxdur.

Vaşinqton da Dehlinin Ukraynanın mövqeyini fəal müdafiə etməsini istəyir. Dehli son illərdə ABŞ-la tərəfdaşlığını gücləndirib. Hindistan Rusiyadan müəyyən silah növləri alsa da, ABŞ və Avropa ölkələrinin hərbi texnikasına daha çox maraq göstərir. Buna baxmayaraq, Dehli Moskva ilə də dialoqu davam etdirməyə üstünlük verir. Hindistanın xarici işlər naziri Subramanyam Cayşankar Qərbin Hindistanın Ukrayna ilə bağlı mövqeyilə barışmalı olduğunu bildirib: “Avropada elə bilirlər ki, onlara aid problemlərin həll ilə dünya məşğul olmalı, Asiya isə problemlərini özü həll etməlidir”. Bu o deməkdir ki, Dehli Ukrayna müharibəsiylə bağlı sülh çağırışlarından başqa daha fəal siyasət yürütməyəcək.

Müharibəyə qədər Ukraynada minlərlə tələbə təhsil alırdı. Müharibə başladıqdan sonra tələbələrin mütləq əksəriyyəti geri qayıtdı. Müharibənin getdiyi şəhərlərin bir qismində hindli tələblərin geri qayıdışı çətinləşmişdi. Onlar üçün ciddi təhlükə yaranmışdı. Dehli Moskva ilə danışıqlar nəticəsində mühasirəyə düşən tələbələrinin geri qayıdışını təmin etdi. Müharibənin bitişi ilə Ukrayna hindli tələbələrin yenidən Ukraynada təhsil almasını istəyərdi. Bunun reallaşması yalnız müharibə bitdikdən sonra mümkündür.

"Atlas" Araştırma Merkezi

“Politico” nəşri diplomatik dairələrdəki mənbələrinə istinadən İranın Rusiya və Çinlə ballistik raketlər üçün yanacaq komponentinin tədarükü ilə bağlı gizli danışıqlar apardığı barədə məqalə yayımlayıb. Məqalədə yazılanlara görə, İran Rusiya və Çindən ammonium perxlorat əldə etməyə çalışır. Tehranın hər iki dövlətin və dövlət şirkətlərinin rəsmiləri ilə, o cümlədən “Anozit” şirkəti ilə bir sıra danışıqlar apardığı bildirilib. Məqalədə danışıqların nəticələri barədə heç nə yazılmayıb.

Bu məlumatın təsdiqlənəcəyi halda bu BMT-nin İrana qarşı tətbiq etdiyi sanksiyaların pozulması olacaq. Çünki sözdə Rusiya və Çin İranın nüvə proqramının əleyhinədirlər. Halbuki, Tehran hər iki dövlətin və dövlət şirkətlərinin rəsmiləri ilə, o cümlədən “Anozit” şirkəti ilə bir sıra danışıqlar aparıb. Danışıqların nəticələri bəlli deyil.

İranda 1979-cu il inqilabından bu yana nüvə məsələsi aktual olub. Tehran əvvəlcə şah dövründən yarımçıq qalan atom elektrik stansiyalarının tikintisini başa çatdırmağa çalışıb, ikinci mərhələdə isə uranın zənginləşdiriıməsi prosesini genişləndirib. Qonşu Pakistan nüvə silahı əldə etdikdən sonra İran da eyni silahı əldə etmək barədə düşünüb. Bu məqsədlə Pakistanda nüvə silahının yaradıcısı, alim Əbdül Xanla əlaqə qurulub və onun imkanlarından istifadə edilərək nüvə çalışmaları sürətləndirilib. Qərb bundan xəbər tutandan sonra pakistanlı alimin İrana nüvə sirlərini ötürülməsinin qarşısını alıb. Əbdül Xan bir müddət Pakistanda ev həbsinə alınıb. Pakistanlı alim 2021-ci ildə 85 yaşında koronavirusdan ölüb.

Məntiqlə Moskva və Pekin İranın nüvə çalışmasının genişlənmısində maraqlı olmamalıdırlar. Bunun iki səbəbi var. Birincisi nüvə dövləti adətən qonşuluğunda nüvə dövlətinin sayının artımasında maraqlı deyil. İkincisi, Rusiya və Çin “Nüvə silahının yayılmaması barədə müqavilənin” imzalayan ölkələrdir.

Buna baxmayaraq, Moskva və Pekin İranın ABŞ və İsrailə qarşı müqavimət gücünün artırılmasını istəyir. İran son illərdə Rusiyanın və Çinin strateji tərəfdaşına çevrilib. Bu 3 ölkəni anti-Qərb siyasəti birləşdirir. Moskva və Pekində hesab edirlər ki, İran məğlub olsa, anti-Qərb bloku zəifləyəcək. Ona görə də Moskva və Pekin sözdə İranın nüvə proqramının əleyhinə olsalar da, nüvə silahına malik İranda maraqlıdırlar. İran nüvə silahını əldə etdikdən sonra ABŞ və ya İsrailin bu dövləti ram etməsi çətinləşəcək. Bu isə Rusiya və Çinin maraqlarına cavab verir.

"Atlas" Araştırma Merkezi

Fransa prezidenti Emmanuel Makronun bir müddət əvvəl Çinə səfəri ABŞ-ın siyasi və ekspert dairələrində müzakirə predmeti olaraq qalır. Vaşinqton bu səfərin Qərbin xeyrinə olmadığı və fayda vermədiyi qənaətindədir. Vaşinqtonda hesab edirlər ki, Fransa prezidenti Çinə güzəştə getməyə hazırdır.

Emmanuel Makron Çinə səfərini yekunlaşdırdıqdan sonra o Tayvan mövzusunda mübahisəli müsahibə verərək ABŞ-ın müttəfiqi olmağın “vassal” olmaq anlamına gəlmədiyini söyləyib: “Müttəfiq olmaq vassal olmaq demək deyil… bu, bizim özümüz haqqında düşünməl haqqımızın olmadığı anlamına gəlmir”. Emmanuel Makron həmçinin deyib ki, “Fransa Tayvanda mövcud status-kvonun tərəfdarıdır” və “vəziyyətin sülh yolu ilə həllinə” çalışır.

Makron bununla demək istəyib ki, Fransa və digər Avropa ölkələri ABŞ-ın Tayvan məsələsində Çinlə qarşıdurmanın tərəfdarı olmamalıdırlar. Halbuki, Makronun Pekinə səfərinin məqsədi Çini Rusiyaya dəstəktən imtinaya dəvət etmək olmalı idi. Makron isə Pekindən geri döndükdən sonra Ukrayna əvəzinə Tayvandan danışıb. Tsi Cinpin Makronla geniş fikir mübadiləsi aparsa da, Ukrayna məsələsində əvvəlki mövqeyindən geri çəkilməyib. Maraqlıdır ki, Emmanuel Makron Pekindən qayıtdıqdan sonra Çini deyil, ABŞ-ın siyasətini tənqid etməyə başlayıb.

Makron Avropanın ABŞ-la bərabərhüquqlu münasibətlərin qurulmasını tərəfdarı kimi çıxış edib. Bu o deməkdir ki, Makron ABŞ-ın Avropadakı hegemonluğunu qəbul etmir. Makron Avropanın güc mərkəzinə çevrilməsinin tərəfdarıdır. Fransa prezidenti hesab edir ki, bunun üçün zaman yetişib.

Makronun son açıqlamaları ABŞ-ın siyasi dairələrində böyük narazılıq yaradıb. ABŞ-ın keçmiş prezidenti Donald Tramp Makronu aşağılamaqdan çəkinməyib. Respublikaçı senator Marko Rubio isə Makrona məsləhət görüb ki, Avropa ABŞ-ın dəstəyi olmadan Ukraynanı dəstəkləsin.

Fransanın keçmiş liderləri də Avropanın ABŞ-dan uzaqlaşmasını dəstəkləyirdilər. Ancaq heç bir nəticə hasil etmirdilər. Çünki İkinci Dünya müharibəsindən sonra Avropanın yenidən formalaşmasında, iqtisadiyyatının bərpasında və təhlükəsizlik sisteminin qurulmasında ABŞ-ın müsətsna rolu olub və Vaşinqton bu rolundan imtina etmək istəmir. Digər tərəfdən Avropa ölkələri Amerikasız keçinə bilmirlər. Misal üçün 1990-cı illərin əvvəllərində keçmiş Yuqoslaviyada müharibə başlayanda Avropa ölkələri aciz qaldılar, məsələyə ABŞ qarışdıqdan sonra vəziyyət sabitləşdi. Digər tərəfdən Avropa ölkələrinin bir qismi Fransa prezidentinin təklfiləri ilə razı deyillər. Misal üçün Polşa ABŞ-la strateji tərəfdaşlıqdan imtina etməyi planlaşdırmır.

"Atlas" Araştırma Merkezi

Japonya'daki "Büyük Yedi" (G7) dışişleri bakanları toplantısı sona erdi. Ardından G7 ülkeleri liderlerinin bir araya gelmesi bekleniyor. Liderler 19-21 Mayıs tarihlerinde Japonya'nın Hiroşima kentinde bir araya gelecek. Japonya ayrıca Hindistan, Avustralya, Brezilya, Güney Kore ve Vietnam liderlerini de bu zirveye davet edecek.

Dışişleri bakanları toplantısında iki ana konu vardı. Bakanlar, Rusya'nın Ukrayna'ya yönelik saldırı savaşını ve Moskova'ya yönelik yaptırımları sıkılaştırmanın yanı sıra Çin'in bölgede artan askeri gücüne karşı ortak eylem mekanizmalarını ele aldı. Kuzey Kore'nin füze programının bölge ülkelerine yönelik oluşturduğu tehdide ilişkin de görüş alışverişinde bulunuldu.

Japonya'daki görüşmede Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron ile Almanya Dışişleri Bakanı Annalena Berbock'un Çin ziyaretinin sonuçları da ele alındı. Bu ziyaretlerin olumlu bir sonuç vermediği açıktır. Çin, Rusya ile stratejik ortaklığını güçlendirmeye ve Tayvan'ı ele geçirmeye kararlı. Japonya'da görüşme sürerken Çin savunma bakanı Moskova'da Rus mevkidaşı ve Kremlin'in sahibi ile görüşüyordu. Çin ve Rusya'nın G7 ülkelerine "Sizin birliğine karşı bizim birliğimiz var" mesajı buydu. G7 toplantısına ev sahipliği yapan Japonya, Rusya'ya karşı en sert yaptırımların uygulanmasından yana. Tokyo, Rusya'nın Kurl Adaları çevresinde artan askeri tatbikatlarını kendisi için bir tehdit olarak görüyor. Tokyo, Kiev'e mali desteğini artıracağını açıkladı.

G7 dışişleri bakanları yaptıkları ortak açıklamada Tayvan'ın statükonun zorla değiştirilmesine karşı olduklarını ifade ettiler. Yapılan ortak açıklamada, G7 ülkelerinin Çin'in ana rakibi Hindistan ile kapsamlı işbirliğinden yana oldukları açıklandı. Bununla "yedi büyükler" Asya'da kimin düşmanı ve dostu olduğunu ima etti.

G7 ülkeleri dışişleri bakanları "tek Çin" politikasına ilişkin tutumlarını değiştirmeseler de Çin lideri Xi Jinping'in "Tayvan'ı Çin'e ne pahasına olursa olsun katacağız" açıklamalarından endişeli. G7 ülkeleri, Tayvan sorununa müzakere yoluyla çözüm getirilmesini istiyor. Pekin, müzakerelerin başarısız olması durumunda askeri araçlara başvuracağını söylüyor. Mesele şu ki, Pekin ile Tayvan liderliği arasında herhangi bir müzakere yok. Bu da savaş riskini artırır. Almanya Dışişleri Bakanı Annalena Berbock, ABD Dışişleri Bakanı Anthony Blinken ile Çin Dışişleri Bakanı Qin Gang arasında planlanan görüşmenin gerilimi azaltabileceğini söyledi. Ancak bu toplantı birçok kez ertelendi. Anthony Blinken'in Şubat ayı başında planladığı Pekin ziyareti, Çin keşif balonlarının ABD üzerinde düşürülmesinin ardından ertelendi.

"Atlas" Araştırma Merkezi

Rusiya Ukraynaya qarşı işğalçı müharibəyə başladıqdan sonra ABŞ və Avropa İttifaqının sərt sanksiyaları ilə üzləşib. Kremlin qazanc mənbələri və valyuta ehtiyatları azalıb. Kreml bu səbəbdən bir sıra ölkəylə iqtisadi və ticarət mübadiləsində dollardan deyil, milli pul vahidlərindən istifadəni təklif edib. Kreml bu mövzuyla bağlı Pekin, Ankara və digər paytaxtlarla danışıqlar aparıb. Danışıqlarda şifahi razılaşmalar əldə olunsa da, ticarət mübadiləsində dollardan imtina asan məsələ deyil. Dollarla ticarət uzun onilliklərdir formalaşıb.

Buna baxmayaraq, Braziliya prezidenti Lula da Silva da Kermlə qoşularaq beynəlxalq ticarətdə dolların üstünlüyünə qarşı çıxış edib. O ticarəti milli valyutalarda inkişaf etdirmək və yeni maliyyə alətləri yaratmaq barədə təklif irəli sürüb. Braziliyanın solçu prezidenti çıxışlarının birində belə deyib: “Niyə ticarətdə bütün ölkələr dollara bağlanmalıdır? Niyə biz bunu valyutalarımıza bağlaya bilmirik? Ümumiyyətlə, kim belə qərara gəldi ki, qızıl standartından imtina etdikdən sonra valyuta yuan, real və ya peso deyil, dollar olmalıdır?”. Lula da Silva BRICS ölkələri (Braziliya, Rusiya, Hindistan, Çin və Cənubi Afrika) arasında hesablaşmalarda dollara alternativ üzərində düşünməyi təklif edib. O, bunun çətin və çoxları üçün qeyri-adi olduğunu etiraf edib və bu məsələdə tələsməməyi vurğulayıb.

Braziliya prezidenti dollardan imtina mövzusunu Çinə səfər zamanı da müzakirə edib. Pekin də bu mövzunun müzakirəsində maraqlıdır. Çin Braziliya kimi ticarət mübadiləsində dollardan imtinanın tərəfindədir. Ümumiyyətlə Braziliya prezidenti Çinə səfərindən məmnun qalıb. İki ölkənin enerji şirkətləri arasında əməkdaşlığın vacibliyindən danışan Lula de Silva Pekinlə yanaşı Şanxayda da olaraq böyük şirkətlərin ofislərində görüşlər keçirib. Lula de Silva ilə Çin lideri Tsi Cinpin arasında 13 birgə saziş imzalayıb. İki ölkə arasında kənd təsərrüfatı sahəsində də əməkdaşlıq imkanları araşdırılıb. Çin Braziliyanın kənd təsərrüfatının inkişafında əsas dövlətlərdən biridir. Digər tərəfdən Çin Brazliyanın yenidən sənayeləşməsində əhəmiyyətli rol oynayır. Braziliyanın Çinə ixracı ABŞ və Arvopa İiitfaqına  ixracdan daha çoxdur.

Vaşinqton Braziliya ilə Çinin yaxınlaşmasından, o cümlədən Pekinin dəstəyi ilə bir sıra dövlətin ticarət mübadiləsində dollardan imtina siyasətindən narahatdır. Pekin Rusiya və Braziliya kimi ölkələrlə birgə ABŞ-ın illərdir formalaşdırdığı birqütblü dünyanı zəiflətməyə çalışır. Birqütblü dünyanın zəiflədilməsinin əsas istiqamətlərindən biri ticarətdə dollardan imtinadır.

"Atlas" Araştırma Merkezi