Ay: Fevral2023

Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan və xarici işlər naziri Ararat Mirzoyan Münhen Təhlükəsizlik Konfransında müxtəlif ikitərəfli görüşlər keçiriblər. Diqqətimi Ararat Mirzoyanın Kosovanın xarici işlər naziri Doniko Qervalla görüşü çəkib. Mirzoyan kosovolu həmkarına Laçın yolundakı vəziyyət barədə məlumat verib. Bu mövzu uzaq Kosovonun xarici işlər nazirini nə dərəcədə maraqlandırıb? Mirzoyanın kosovolu həmkarıyla görüşünün yeganə məqsədi “paralellərə” işarə etməkdir. Rəsmi İrəvan keçmiş illərdə Kosovonu misal çəkərək “Dağlıq Qarabağın da müstəqilliyinin” tanınması vacibliyini səsləndirirdilər. Buna baxmayaraq, İrəvan bu məsələdə dərinə gedə bilmədi. Çünki ağası Rusiya Serbiyanın ərazi bütövlüyünü dəstəkləyir, Kosovonun müstəqilliyinin əleyhinədir. Bu səbəbdən Ermənistan da Kosovonun müstəqilliyini tanımadı. Kosovonun müstəqilliyini ilk tanıyan ölkələrdən biri strateji müttəfiqimiz Türkiyədir. Azərbaycan Serbiyanın ərazi bütövlüyünü dəstəkləyir. Azərbaycanın eyni zamanda Kosovo ilə mənəvi bağlantısı olan Albaniya ilə sıx əlaqələri var. Prezident İlham Əliyev bir müddət əvvəl Albaniyaya rəsmi səfər etmişdi. Azərbaycan qazı Albaniyaya da çatdırılacaq. Azərbaycan Kosovonun müstəqilliyini tanımasa belə, albanlarla münasibətlərdə heç bir problemimiz yoxdur.

Kabel televiziyalarında Rusiyanın müxtəlif kanalları yayımlanır. Bu kanallar Rusiya hakimiyyətinin ruporlarıdır. Rusiyanın Ukraynaya qarşı işğalçı müharibə fonunda bu kanallarda yalanlar və dezinformasiyalar səngimir. Ən maraqlısı odur ki, kabel televiziyalarında keçmişdə Qərbin bəzi sənədli film kanalları Rusiyanın sənədli film kanalları ilə əvəz olunub. Rusiyanın sənədli film kanalları da təbliğat vasitəsi kimi istifadə edilir. Son bir neçə gündə bu kanallarda izlədiyim iki film birbaşa Rusiyanın imperiya maraqlarına xidmət edirdi.

Birinci sənədli filmdə İkinci Dünya Müharibəsinin başlamasına görə Almaniya ilə yanaşı Polşa da səbəbkar göstərilib. Sənədli filmi hazırlayanların “məntiqinə” görə Almaniyanın 1939-cu ildə Polşanın işğalına Varşavanın siyasəti də səbəb olub. Polşanın tənqidi üzərində qurulan filmdə SSRİ-nin almanlarla birgə 1939-cu ildə bu ölkənin şərqinin işğalından söhbət açılmır. SSRİ generalları imkan varkən paytaxt Varşavanın azad olunmasını gecikdirdilər. Bu barədə də filmdə heç nə yox idi. Halbuki, Varşavada müharibənin sonuna yaxın alman işğalçılarına qarşı polşalı qiyamçılara dəstək verilsəydi,  Polşa paytaxtı daha tez azad oluna bilərdi. SSRİ diktatoru Stalin qəsdən Polşanın azad olunmasını gecikdirib. Stalinin minlərlə polşalı zabiti Rusiya meşərlərində qətlə yetirməsi əmrindən də sənədli filmdə heç nə yox idi.

İkinci – Moldova barədə yayımlanan sənədli filmin məğzi beləydi ki, bu ölkənin Avropa ilə əlaqələrinin gələcəyi yoxdur, Kişinyov Rusiya ilə birliyə çalışmalıdır, əks halda ölkə parçalanacaq.

Bütün bu filmləri bizlərə izlətdirirlər. Tarixi bilənlər bu filmlərdə yalanın miqyasını müəyyənləşdirəcək, digərləri isə deyilənlərə inanancaq. Təhlükə bundadır. Kabel televiziyalarına nəzarət edən dövlət strukturlarının bu məsələlərə diqqət yetirməsinə ehtiyac var. Polşa və Moldova barədə təxribatçı filmlər yayımlayan düşüncə tərzinin Azərbaycan əleyhinə də film yayımlayacağı istisna deyil.

Azərbaycan prezidenti İlham Əliyevin fevralın 17-də Münhendə Təhlükəsizlik Konfransı çərçivəsində Avropa İttifaqı Şurasının prezidenti Şarl Mişel ilə görüşü münasibətlərdə problemin olmadığına işarədir. Əlbəttə, Avropa İttifaqının Azərbaycanın Ermənistanla təmas xəttinə iki il müddətinə müşahidəçilər missiyası göndərməsi Bakıda suallar yaradıb. Ancaq bu Bakı ilə Brüssel arasındakı münasibətlərin gərginləşməsinə səbəb olmamalıdır. Müşahidəçi missiya təmas xəttində Azərbaycana problem yaratmaq imkanına və statusuna malik deyil. Azərbaycan Avropa İttifaqı ilə enerji əməkdaşlığını genişləndirməkdə maraqlıdır, əsas ticarət tərəfdaşlarımız Avropadadır.

Şarl Mişelin vasitəçiliyi ilə ötən il Azərbaycan prezidenti ilə Ermənistanın baş naziri arasında 4 görüş keçirilib. Beşinci görüşə Fransanın müdaxiləsi səbəb olub. Ancaq Azərbaycan prezidenti Brüsselin vasitəçiliyindən imtina etməyib. Əksinə, İlham Əliyev Azərbaycanın Brüssel sülh prosesini dəstəklədiyini vurğulayıb. Təsadüfi deyil ki, İlham Əliyev Şarl Mişellə görüşdə Azərbaycanla Ermənistan arasında münasibətlərin normallaşdırılması, sülh müqaviləsi üzrə danışıqlar və Brüssel sülh prosesi ətrafında müzakirələr aparılıb. Sadəcə, Şarl Mişeldən tələb olunan Fransa prezidenti Emmanuel Makronu danışıqlar prosesindən kənar tutmaqdır. Ermənistanın mövqeyini müdafiə edən Makron Brüsselin vasitəçiliyinə əngəldir.

Rusiya Xarici İşlər Nazirliyinin sözçüsü Mariya Zaxarovanın Moskvada keçirdiyi son birifinqdə “Qərb ölkələri Minsk Qrupu formatını tarixin zibilliyinə atıb” ifadəsinin düzəlişə ehtiyacı var. Bəli, cümlənin ikinci hissəsi həqiqəti əks etdirir, Minsk Qrupu formatı tarixin zibillliyinə atılıb. Ancaq qrupu zibiliyyə Qərb atmayıb, bunu Azərbaycan və Rusiya reallaşdırıb. Azərbaycan İkinci Qarabağ müharibəsindəki qələbədən sonra Minsk Qrupundan imtinanı rəsmən bəyan etdi. Tərəflərdən biri həmsədrlik institutundan imtina edibsə, qrup çalışa bilməz. Minsk Qrupu formatına ikinci böyük zərbəni Rusiyanın Ukraynaya qarşı ötən ilin fevralında başladığı işğalçı müharibə vurdu. İşğalçı müharibəyə qədər Moskva Minsk Qrupu formatından imtina etməmişdi. ABŞ və Fransa Rusiyaya qarşı sanksiyalar qəbul etdiklərinə görə, bu 3 ölkənin vahid masada Qarabağ məsələsini müzakirə etməsi imkansız oldu. Rusiyaya qarşı sanksiyalar tətbiq olunmasaydı, bu gün Rusiya ABŞ və Fransa ilə birgə Minsk Qrupu formatının işinə davam etməsini istəyərdi. Ancaq Ukrayna müharibəsi fonunda bu mümkün deyil və müharibə bitsə belə həmsədrlər birgə çalışa bilməyəcəklər. Buna baxmayaraq, İrəvan hələ də Minsk Qrupu formatının dirçələcəyinə ümid edir. Təsadüfi deyil ki, baş nazir Nikol Paşinyan “sülh təkliflərini” Azərbaycanla yanaşı həmsədr dövlətlərə – Rusiya, ABŞ və Fransaya da göndərib.

Rusiya xarici işlər naziri Sergey Lavrovun yaxın günlərdə Azərbaycana səfəri iki ölkə arasında “müttəfiqlik sazişinin” imzalanmasının bir illiyi ilə bağlıdır. Həmin saziş fevralın 21-də Moskvada Azərbaycan və Rusiya prezidentlər arasında imzalanmışdı. Rusiya Xarici İşlər Nazirliyinin mətbuat katibi Mariyz Zaxarova bu gün keçirdiyi brifinqdə həmin sazişi tarixi sənəd kimi qiymətləndirib. Mariya Zaxarovanın sözlərinə görə, bu sənəddə ölkələr arasındakı münasibətlərin yeni keyfiyyəti qeyd olunub.

Bu bir ildə Moskvanın Azərbaycana qarşı müxtəlif açıq və gizli təxribatlarını nəzərə alaraq həmin sənədin Zaxarovanın təbirincə desək keyfiyyəti şübhə doğurur. Qarabağ separatçılarının “liderlərini” tez-tez Moskvaya çağıran, onlara təlimat verən, Laçın yolundan separatçıların silah, sursat, mina daşınmasına şərait yaradan mərkəz Azərbaycana “strateji müttəfiq” ola bilməz. Ona görə də Sergey Lavrovun Bakıda deyəcəyi sözləri deyil, onun və ona əmr verənlərin əməlini qiymətləndirmək lazımdır.

Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan ötən ilin sonunda Brüsseldən xahiş etdi ki, Azərbaycanla təmas xəttinə müşahidəçilər göndərsin. Brüssel iki aylığına təmas xəttinə müşahidəçilər göndərdi. Moskva əvvəlcə buna etiraz etmədi. Ancaq iki ay bitdikdən və Paşinyan Avropa İttifaqının müşahidə missiyasının müddətini və sayını artırmaqla bağlı Brüssellə razılığa gəldikdən sonra Kreml narahat olmağa başladı. Hazırda Moskvada hesab edirlər ki, Avropa İttifaqı Rusiyanın Ukraynada başının qarışmasından istifadə edərək Cənubi Qafqazda, o cümlədən Ermənistanda hərbi nöqteyi nəzərdən möhkəmlənmək istəyir. Bu mümkündürmü?

Birincisi, Avropa İttifaqı NATO-dan fərqli olaraq hərbi struktur deyil, hər hansı ölkədə hərbi baza yarada bilməz. Misal üçün Avropa İttifaqı Rusiyanın Gümrüdəki hərbi bazasını əvəz edə bilməz. Bu praktik baxımdan mümkün deyil.

İkincisi, Avropa İttifaqına üzv dövlətlərinin bir qisminin Cənubi Qafqazda maraqları olsa da, Cənubi Qafqazda Rusiya ilə toqquşmaq istəmirlər.

Üçüncüsü, Avropa İttifaqına üzv dövlətlər arasında Azərbaycanla strateji tərəfdaş olanlar da var, enerji əməkdaşlığı mövcuddur. Həmin dövlətlər Avropa İttifaqının müşahidəçi missiyasının tərkibində yer almağa tələsməyəcəklər. Avropa İttifaqının Ermənistana göndərəcəyi müşahidəçi missiyasında əsasən Fransa nümayəndələri yer alacaqlar. Əslində Kreml Avropa İttifaqından çox Fransanın Ermənistanla sıx əlaqələrindən narahat olmalıdır.

Rusiya və Azərbaycan prezidentləri Vladimir Putinlə İlham Əliyevin telefonla danışdığı günün sabahısı Ukrayna dövlət başçısı Volodimir Zelenski azərbaycanlı həmkarına zəng edib. Zelenski ölkəsinin ərazi bütövlüyü və suverenliyinə verdiyi dəstəyə və göstərilən humanitar yardımlara görə prezident İlham Əliyevə təşəkkürünü bildirib. Söhbət zamanı dövlət başçıları beynəlxalq platformalarda əməkdaşlıq məsələsini də müzakirə ediblər. Zelenski Bakıya bu zəngi ilə İlham Əliyevə minnətdar olmaqla yanaşı Putinə belə bir mesaj da göndərib ki, Rusiya rəsmilərinin sözdə strateji tərəfdaş adlandırdığı Azərbaycan Ukraynanın ərazi bütövlüyünü sözdə və əməldə dəstəkləyir. Volodimir Zelenski bu gün Rusiyanın sözdə strateji tərəfdaş adlandırdığı Qazaxıstan prezidenti Kasım-Jomart Tokayevə də zəng edərək iki ölkə arasında humanitar əlaqələri müzakirə ediblər. Rusiyaya qonşu olan ölkələr işğalın və imperiya sərhədlərinin genişlənməsinin əleyhinədirlər.

ABŞ mənbələrinə görə, “Əl-Qaidə” lideri Ayman Əl-Zəvahiri Əfqanıstanın paytaxtı Kabildə hava hücumu zamanı öldürüldükdən altı ay sonra terror qruplaşmasının rəhbərliyi onun İrandakı varisinə Sayif Əl-Adil keçib. Bu şəxs Misirin keçmiş xüsusi təyinatlılarının zabiti olub, müxtəlif yerlərdə böyük əməliyyat təcrübəsi olan bacarıqlı komandirdir, sonrakı illərdə terrorçu təşkilata qoşulub.

Tehran “Əl-Qaida” ilə əlaqələrinə dair məlumatları hər zaman təkzib edib. Ancaq müxtəlif ölkələrin kəşfiyyat xidmətləri əllərindəki faktlara əsaslanaraq İranla “Əl-Qaida” arasında əməkdaşlığın olduğunu bildirirlər. Niyə də olmasın? Tehran “düşmənimin düşməni mənim dostum olmasa da, tərəfdaşımdır” prinsipindən çıxış edə bilər. Əgər “Əl-Qaida” başda ABŞ olmaqla Qərb ölkələrini hədəf seçibsə, bu Tehranın da maraqlarına uyğundur. Tehran İslam Keçikçiləri Korpusunun ABŞ-ın rekat zərbəsiylə öldürülən komandiri Qasım Slüyemaninin intiqamını başqalarının əli ilə reallaşdırmaq istəyə bilər. Akademik Ziya Bünyadovun qətlinin təşkilatçısının 26 ildir İranda gizləndiyinə dair mətbuatda yayılan məlumat da çox nəsnədən xəbər verir.

Ermənistan hökumətinin Bakıya göndərdiyi sülh sazişinin mətnində yenə Qarabağla bağlı bənd varsa, bu dəfə də heç nə alınmayacaq. Paşinyan mətni Bakıya göndərdikdən sonra Münhen Təhlükəsizlik Konfransına gedəcək və orada özünü “sülhpərvər” kimi göstərməyə çalışacaq. Paşinyanın Münhendə arqumenti bu olacaq ki, “sülh təkliflərinə” Bakıdan cavab gözləyir. Təsadüfi deyil ki, İrəvan mətni keçmiş həmsədr dövlətlərə – ABŞ, Fransa və Rusiyaya da göndərib. Paşinyan beynəlxalq aləmin diqqətini cəlb etmək məqsədilə başqa bir hiyləyə də əl atıb, “Qarabağın təhlükəsizliyi beynəlxalq təminat altında olmalıdır” fikrini yaymağa başlayıblar. Paşinyana və beynəlxalq aləmə hər dəfə anlatmaq lazımdır ki, Qarabağda separatçılar tərksilah olunmayana və bölgədə Azərbaycan qanunlarının tətbiqi təmin edilməyənə qədər təhlükəsizlik məsələlərinə baxılmayacaq.