Ay: Mart2023

Son 3 ayda İranın müxtəlif şəhərlərinin 30 məktəbində qızların zəhərlənmələri müəamma olaraq qalır. Zəhərlənənlərin sayı mini keçib. İran rəsmiləri bunun izahını verə bilmirlər, araşdırma aparmaq əvəzinə yenə “xarici düşmənlər” axtarırlar. İran prezidenti İbrahim Rəisi qızların kütləvi zəhərlənməsi ilə bağlı son açıqlamasında zəhərlənmələrə görə ölkəsinin düşmənlərinin məsuliyyət daşıdığını bildirib. Belədirsə, İranın düşmənlərinin bu ölkədə qızları zəhərlənməsində məqsədi nədir? İbrahim Rəisinin bu suala cavabı belədir ki, düşmənlər İranın tərəqqisindən (yəqin tərəqqi dedikdə ağır iqtisadi və sosial durumun xaricində uranın zənginləşdirməsini və pilotsuz uçuş aparatlarının artan istehsalını nəzərdə tutur) narahatdırlar və məktəbli qızları zəhərləməklə məktəblərdə inamsızlıq, ailələrdə narahatlıq yaratmaq cəhdidir. “Düşmənlər İran cəmiyyətinin psixologiyasını hədəfə alıblar” deyən İbrahim Rəisi xarici mərkəzlərin İranda üsyan və xaos yaratmaq istədiklərini bildirib.

İran prezidentinin bu əzbərçi açıqlaması məsələyə aydınlıq gətirmir. İbrahim Rəisi İranın düşmənləri dedikdə böyük ehtimalla əsas iki dövləti – ABŞ və İsraili nəzərdə tutub. Əlbəttə, bu iki dövlət İranda rejim dəyişikliyini arzulayırlar. Bunun üçün rejimə alternativ qüvvələri açıq və gizli yollarla dəstəkləyə bilərlər. Əgər minlərlə məktəbli qızın zəhərlənməsinin arxasında ABŞ və İsrail dayanırsa, demək bununla İbrahim Rəisi düşmənlərinin İranda at oynatdığını etiraf etmiş olur. Çünki İran qapalı ölkə olmasına rəğmən, düşmənlərin kəşfiyyat strukturları 30 şəhərdə “zəhərləmə əməliyyatı” həyata keçirib və Tehran bunun qarşısını ala bilməyib.

Fikrimcə, zəhərlənmənin arxasında “xarici düşmən” amili şişirdilib. Həqiqətən İsrail kəşfiyyatı İranın nüvə obyektlərində çalışan alimləri zərərsizləşdirir, ABŞ və Səudiyyə Ərəbistanı isə rejimə alternativ qüvvələrlə təmasdadır. Ancaq ölkədə kütləvi zəhərlənmə həyata keçirmənin İsrail, ABŞ və Səudiyyə Ərəbistanı üçün bir anlamı yoxdur. Kütləvi zəhərlənmələr İranda rejim içərisində daxili rəqabətin işarətinə oxşayır. İbrahim Rəisi deyib ki,  “xarici düşmənlər ölkədə xaos yaratmaq istəyirlər”. Ötən ilin sentyabrında iranlı xanım Məhsa Əmini Tehranda əxlaq polisi tərəfindən döyüldükdən sonra xəstəxanda vəfat etdi və həmin gündən başlayaraq İranda etirazlar səngiməyib. İranda xaosa bu hadisə səbəb olub. Məgər Məhsa Əmininin ölümünə səbəb olan xaosu “xarici düşmənlər” yaradıb?

Rusiyanın xarici işlər naziri adətən bölgəyə səfər edəndə balans naminə Azərbaycanda və Ermənistanda olar. Lavrov bu dəfə ancaq Azərbaycana səfər etdi, Ermənistana getmədi, bəziləri bunu Moskvanın İrəvanı cəzalandırması anlamına gəldiyini bildirdi. Lavrovun və onun Kremldəki sahibinin Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyandan və onun siyasətindən xoşları gəlmir. Ancaq bu Kremlin Ermənistandan imtinası demək deyil. Belə də oldu.

Lavrov İrəvana getməsə də erməni həmkarı Ararat Mirzoyanla uzaq Hindistanda görüşdü. Dehlidə görüş təsadüfə oxşamırdı. Sergey Lavrov Hindistanda G20 XİN rəhbərlərinin görüşündə iştirak edirdi, Ararat Mirzoyan isə “Risin dialoqu” konfransında iştirak etmək üçün Dehlidə işgüzar səfərdə idi və necə oldusa iki nazir bir-birini uzaq ölkədə tapdı. Lavrovla Mirzoyanın görüşü əvvəlcədən planlaşdılmışdı. Əgər Lavrov Paşinyanın siyasətindən və komandasından narazıdırsa, İrəvana getmədiyi kimi Mirzoyanla uzaq Dehlidə görüşməməli idi. Ancaq bu bizim yaxşı tanıdığımız Lavrovdur…

İyi Partiyanın sədri Meral Akşener Cumhuriyyət Xalq Partiyasının lideri Kamal Kılıçdaroğlunun prezidentliyə namizədliyini dəstəkləmək məsələsində tərəddüd keçirir. Meral Akşener İstanbul bələdiyyə başçısı Əkrəm İmamoğlunun və ya Ankara bələdiyyə başçısı Mənsur Yavaşın Cumhurbaşqanı Rəcəb Tayyib Ərdoğanla mübarizədə Kamal Kılıçdaroğludan daha çox səs toplaya biləcəklərini ehtimal edir. Ancaq Kamal Kılıçdaroğlu belə düşünmür və partiyasına aid bələdiyyə başçılarının görəvlərinə davam etməsini istəyir. Belə olan halda hadisələr necə inkişaf edə bilər?

Birinci variant Meral Akşenerin “altılı masadan” – “Millət ittifaqından” ayrılıb öz namizədi ilə prezident seçkisinə qatılmasıdır. Bu az ehtimal olunan variantdır. Çünki Meral Akşener 2018-ci ildə prezident seçkisində kifayət qədər səs toplaya bilmədi. O namizədliyini yenə irəli sürsə Rəcəb Tayyib Ərdoğana məğlub olacaq. Digər tərəfdən Meral Akşener “altılı masanı” tərk etməklə müxalifətin birliyini pozacaq. İyi parti lideri dağıdıcı olmaq istəməyəcək.

İkinci variant Meral Akşener Kamal Kılıçdaroğlunun namizədliyi üzərində dayanacaq, ancaq bu güzəştinin qarşılığını istəyəcək. Meral Akşener mümkün Konstitisiya dəyişikliyindən və yenidən parlament respublikasına keçiddən sonra baş nazir olmaq istəyir. Bu parlamentdə İyi Partinin CHP ilə koalisiyanı davam etdirəcəyi halda reallaşa bilər.

Bütün hallarda Meral Akşener müxalifətin vahid namizəd prosesini gecikdirib. Əgər Kamal Kılıçdaroğlu Rəcəb Tayyib Ərdoğana məğlub olarsa, “altılıq masa” dağılacaq və tərəflər bir-birlərini ittiham edəcəklər. Meral Akşener deyəcək ki, “Mən ona görə Kamal Kılıçdaroğlunun yerinə başqa namizədin irəli sürülməsini istəyirdim”, Kamal Kılıçdaroğlunun tərəfdarları isə məğlubiyyətə görə Meral Akşeneri bu şəkildə ittiham edəcəklər: “Meral xanım prosesi gecikdirdiyindən məğlub olduq”.

“Dövlət naziri” vəzifəsindən uzaqlaşdırılan Ruben Vardanyan Qarabağı tərk etmək istəmir, əksinə “Bizim dağlar” adında fond təsis edərək işğal altındakı ərazilərimizdə fəaliyyətini genişləndirməyi planlaşdırır. Vardanyan Azərbaycana qarşı mübarizəsini davam etdirəcəyini bildirib. Qarabağda sosial sahəyə, təhsilə və mülki müdafiə sisteminin təkmilləşməsinə dəstək verəcəyini söyləyən Vardanyan bölgəyə gəldiyi gündən bu yana haqqında danışdığı çalışmalara 4 milyon dollar xərcləyib.

Beləliklə, Ruben Vardanyan yenidən hamıya mesaj verib ki, o Qarabağda müxtəlif layihələri reallaşdırmaqda davam edəcək. Separatçıların bir qismi Vardanyana rəqib kimi baxmaqla yanaşı onun maliyyəsindən və əlaqələrindən ehtiyat edir. Ancaq bu qorxu separatçılara Vardanyanı bölgəni tərkinə kifayət edəcəkmi? Ruben Vardanyan Azərbaycana əvvəlkitək təhlükə mənbəyidir. Onun maliyyəsiylə bölgəyə silah və sursat daşınması istisna deyil. Üstəgəl Ruben Vardanyan dünyanın müxtəlif ölkələrində yaşayan imkanları ermənilərdən bir qismini bölgədə yerləşməyə dəvət edə bilər.

Məlum səbəblərə görə, İranın Azərbaycandakı səfiri Seyid Abbas Musəvi Bakıda bir çox tədbirə dəvət olunmur, rəsmi görüşləri də yox dərəcəsindədir. Prezidentin köməkçisi Hikmət Hacıyev ara-sıra səfirlə görüşüb fikir mübadiləsi aparırdı. Ancaq Azərbaycanın İrandakı səfirliyinə terror hücumundan sonra bu görüşlərə də ara verilib. İki ölkə arasında gərginliyə görə İran ilk dəfə bu il Bakıda inqilabın 44-ci ildünümünü keçirə bilmədi. Keçirsəydi belə rəsmi və vətəndaş cəmiyyəti səviyyəsində iştirak olmayacaqdı.

Ukrayna müharibəsinə görə, Rusiyanın Azərbaycandakı səfiri Mixail Boçarnikov da Bakıda bir çox ölkənin müstəqillik günü tədbirlərinə dəvət olunmur. Bu vəziyyətdə qalan iki səfir öz aralarında görüşməyə qərar veriblər. Yayılan məlumatda Seyid Abbas Musəvinin Mixail Boçarnikovla Cənubi Qafqaz regionunda baş verən son hadisələri, “3+3” təşəbbüsünü, eləcə də iki ölkə arasında iqtisadi sahədə əməkdaşlığı, eyni zamanda, Şimal-Cənub dəhlizini müzakirə ediblər. Bu aysberqin görünən tərəfidir. Hər iki səfir paytaxtlarından təlimat alıblar ki, “Sizin görüşünüz çalışdığınız ölkəyə və Qərbə mesaj olacaq ki, Rusiya və İranın iştirakı olmadan bölgənin problemlərini həll etmək mümkün deyil”.

Bölgədə problemlərin varlığı və həllinin uzanması elə Rusiya və İranın siyasəti ilə bağlıdır. Rusiya erməni separatizmini idarə edir, İran isə Ermənistana Zəngəzur dəhlizini bağlı saxlamağı məsləhət görür. Rusiya və İran nə qədər müqavimət göstərsələr də, Türkiyənın, Avropa İttifaqının və ABŞ-ın Cənubi Qafqazda artan fəallıqlarına mane ola bilmirlər. ABŞ-ın Azərbaycanda müvəqqəti işlər vəkili Qevara İranla sərhədi – Gömrük Komitəsinin Astara şəhərindəki idarəsini ziyarət etməklə Tehrana bir başqa mesajı göndərib.