Kateqoriya: Analizlər

Almaniya dərman bazarında əsas dövlətlərdən biridir. Bu dövlətin bazardakı əsas rəqibi Hindistandır. Ukrayna müharibəsi bu sahəyə də təsir edib. Hindistan Almaniyanı geridə qoyaraq Rusiyaya dərman tədarükçüsündə lider olub. Bu, 2023-cü ildə Hindistan ixracının 3% artaraq 293 milyon paketə çatması, Almaniyanın ixracının isə 20% azalması ilə bağlıdır.

“Dünyanın əczaxanası” statusunu daşıyan Hindistanın dünya əczaçılıq sənayesində əsas oyunçu sayılır. Hindistan 2023-cü ildə 25 milyard dollardan çox əczaçılıq məhsulu ixrac edərək dünyanın ən böyük tədarükçüsü kimi mövqeyini möhkəmləndirib. Bu dünyada ixrac edilən ümumi dərmanların 20%-ni təşkil edir. Bu sektor Hindistanın ümumi ixracının əhəmiyyətli hissəsini (5,71%) təşkil edir. Hindistanda dərman istehsalıyla məşğul olan şirkətlərin sayı 12 mindir. Hindistan 200-dən çox ölkəyə dərman ixrac edir. Bu dövlət eyni zamanda ABŞ və Böyük Britaniya üçün dərmanların əhəmiyyətli hissəsini təmin edən vaksinlərin mühüm tədarükçüsüdür.

Hindistan dünya dərman bazarında lider rolunu bir neçə faktorla əlaqələndirmək olar. Birincisi, Hindistan beynəlxalq təşkilatların müəyyən etdiyi yüksək standartlara cavab verən qurğularla əczaçılıq istehsalı üçün güclü infrastruktura malikdir. İkincisi, Hindistan dərman istehsalında ucuz işçi qüvvəsindən istifadə edir. Bu dərman qiymətlərinin qiymətlərin ucuz olmasına təsir edir. Üçüncüsü, Hindistanda tədqiqatların maliyyəsi də aşağıdır. Hindistanın 7 əczaçılıq şirkəti gəlirlərinə görə qlobal miqyasda ilk 100-lükdə yer alır.

Hindistan əczaçılıqdan başqa, peyvənd istehsalında da liderdir. O, qlobal istehsalın 60%-ni təşkil edən dünyanın ən böyük peyvənd istehsalçısıdır və münasib qiymətə vaksinlərin əsas tədarükçüsüdür. Hindistan eyni zamanda qlobal bazarın həcminə görə 20% paya sahib olmaqla, dünyanın ən böyük ümumi dərman tədarükçüsüdür. Əzcazçılıq dövlətə böyük gəlir gətirdiyindən Hindistan hökuməti bu sahəyə yatırımları artırıb. Bundan başqa hökumət əzcazçılıq sahəsinə aid konfrans və sərgilərin keçirilməsinə də maliyyə ayırır.

Buna baxmayaraq, dərman idxal edən dövlətlərin aldığı məhsulların yoxlanışına çox vaxt ayırması Hindistanın dərman ixraçatçılarına əlavə problemlər yaradıb. Yoxlamalar çox vaxt uzun və mürəkkəb təsdiq proseslərini əhatə edir, bu isə ixracatçılar üçün gecikmələrə və əhəmiyyətli xərclərə səbəb olur. Başqa bir narahatlıq saxtakarlıq təhlükəsi və əqli mülkiyyətin zəif qorunmasıdır. Bu, Hindistan istehsalı olan dərmanların reputasiyasına xələl gətirir və sağlamlıq üçün risklər yaradır. Daim dəyişən beynəlxalq tənzimləmə mənzərəsi də uyğunluq yükünü artıraraq daimi monitorinq və düzəlişlər tələb edir. Bu problemlərin həlli üçün hərtərəfli strategiya mütləqdir.

Beləliklə, Hindistan əczaçılıq sənayesi yol ayrıcındadır. Bu sahənin inkişaf potensialı var, ancaq onun qarşısında mühüm problemlər də dayanır. Sənayenin gələcək uğuru bu problemlərin effektiv həllindən, xüsusən də keyfiyyətə nəzarət və normativlərə uyğunluqdan asılıdır.

“Atlas” Araşdırmalar Mərkəzi

“Bloomberg” agentliyinin məlumatına görə, ABŞ və müttəfiqləri Qırmızı dənizdə husilərə qarşı mübarizədə istədikləri uğuru qazana bilmirlər. Husilərin mövqelərinin raket atəşinə tutulması nəticə vermir. Buna baxmayaraq, ABŞ-ın Qırmızı dənizdəki qüvvələrinin komandanı Mark Miqesin sözlərinə görə, hüsilərin imkanları bir qədər azalıb. Ancaq amerikalı admiral ticarət gəmilərinin nə zaman Qırmızı dənizdə rahat üzəcəyinə dair konkret fikir söyləyə bilməyib. Husilər itkilərinin yerini qısa zamanda doldururlar.

İran husilərə dəstəyini davam etdirir. ABŞ-ın husilərin əlində nə qədər silah olmasına dair məlumatı yoxdur. Digər tərəfdən ABŞ husilərlə mübarizəyə kifayət qədər böyük maliyyə xərcləmək məcburiyyətindədir. ABŞ-ın “Eyzenhauer” təyyarə daşıyan gəmisi Qırmızı dənizi tərk edə bilmir. Husilər ticarət gəmilərinə raketlərlə yanaşı dron hücumları da təşkil edirlər. Ticarət gəmilərin əksəriyyəti bu təhlükəyə görə əvvəlkitək Qırmızı dənizdən yan keçməyə çalışırlar. Halbuki, dünya ticarətinin 15 faizi Qırmızı dəniz üzərindən həyata keçirilirdi. Süveyş kanalından istifadə xeyli azalıb.

Bu arada, “Politico” nəşri Çinin husiləri dolayı yollarla maliyyələşdirdiyinə dair məqalə yayımlayıb. İran öz neftinin 90 fazini Çinə satır. Burdan əldə edilə gəlirin bir hissəsi isə İslam Keşikçiləri Korpusunun “Qüds” qruplaşmasına çatır ki, onlar bu bu pulla hüsiləri silahlandırırlar. Əslində husilərin dəstəklənməsi Çinin də maraqlarına uyğun deyil. Çünki husilərin Qırmızı dənizdə ticarət gəmilərinə hücumları Çinin dünya ölkələri ilə apardığı ticarətə mənfi təsir edir. Çin gəmiləri Qırmızı dənizdən yan keçməklə uzun məsafəni seçdiklərinə görə məhsulların qiyməti qalxıb. Buna baxmayaraq, Pekin husilərə dəstək məsələsində Tehrana təzyiq etmir. Pekinin Tehrandan yeganə xahişi husilərin Çin gəmilərinə hücumlardan çəkindirməkdir. “Boomberg” agentliyinin məlumatına görə, Rusiya və Çinin İran üzərindən husilərlə şifahi razılaşması var ki, qruplaşma Qırmızı dənizdə Rusiya və Çinə məxsus gəmilərə hücum etməsinlər. Ancaq bır sıra hallarda husilər gəmilərin hansı dövlətə məxsus olduğunu müəyyənləşdirmıdən həmin gəmilərə zərbələr endirirlər. Husilər yanlış olaraq bir neçə dəfə Rusiya və Çin gəmilərinə raket atıblar. Ona görə Qırmızı dəniz hətta Rusiya və Çin gəmiləri üçün də təhlükəlidir. Buna baxmayaraq, Moskva və Pekinin husilərə qarşı mübarizə aparmaq fikri yoxdur.

“Atlas” Araşdırmalar Mərkəzi

Çin iqtisadi artım templərinin yavaşlaması və daşınmaz əmlak sektorunda yaranan problemlərlə mübarizəni davam etdirir. Çin iqtisadiyyatında mövcud problemlər Avropa ölkələrində də müzakirə olunur. İtaliya parlamentində bir müddət əvvəl  “İtaliya, Avropa və Çin: Akademik təsirlər və İqtisadi balanssızlıqlar” mövzusunda konfrans keçirilib. Roma bu mövzuya daha çox diqqət yetirməyə başlayıb. Məsələ burasındadır ki, İtaliya hökuməti Pekinin “Bir kəmər, bir yol” təşəbübbsünü tərk etdiyini açıqlayıb. Halbuki, Pekinlə Roma arasında 2019-cu ildə anlaşma memorandumu imzalanmışdı.  Çinin təsirinin azaldılması İtaliyanın mühafizəkar baş naziri Meloninin hədəflərindən biridir. 

Buna baxmayaraq, Pekin təslim olmaq istəmir. Pekin İtaliya infrastrukturuna nəzarət etmək üçün cəhdlərini davam etdirir. Romada keçirilən konfransda Pekinin bu cəhdləri müzakirə edilib. Konfrans iştirakçıları Çinin İtaliyanın tədqiqat və akademik dairələrinə nüfuz etmək cəhdlərinə diqqət yetiriblər. Çin İtaliya infrastrukturuna, xüsusən də limanlara yatırımlar qoymaq istəyir. Roma əvvəlcə buna müsbət yanaşmışdı, ancaq sonrakı illərdə bu yatırımların İtaliya təhlükəsizliyinə təhdid edəcəyi qənaətinə gəlinildi. Çin şirkətləri İtaliyanın qaz və elektrik paylayıcı şirkətlərində pay sahibi olmağa çalışırlar.

Konfransda Çinin İtaliyada 12 Konfutsi İnstitutunun fəaliyyət göstərdiyi, orta məktəblərdə Çin dili müəllimlərinin işlədiyini və hamısının Çin hökuməti tərəfindən maliyyələşdirildiyinə diqqət çəkilib. Konfrans iştirakçıları bunu Çinin yumşaq gücü kimi dəyərləndiriblər. Çin təhsildən təbliğat və siyasi gündəmini inkişaf etdirmək məqsədilə istifadə edir. Hesab edilib ki, Çinin nüfuz etdiyi İtaliya Universitetlərində müasir texnologiyaları izləmək və onları gizli üsullarla əldə etmək vasitəsi kimi texniki əməkdaşlıqla məşğuldur.

Romadakı konfransda çıxış edən İtaliya xarici işlər nazirinin keçmiş müavini və parlamentin üzvü Gianni Vernetti Çinin qlobal şəbəkə yaratmaq cəhdlərinə diqqəti çəkib. Vernetti misal olaraq Maldiv adalarını göstərib. İtaliyalı diplomatın qənaətinə görə, Maldiv adaları Çin sərmayələrindən asılı vəziyyətə düşüb və bununla siyasi gələcəyini təhlükəyə altına atıb.

Konfransda danışılanlara baxmayaraq, İtaliya ucuz işçi qüvvəsi kimi Çin vətəndaşlarından istifadə edir. Covid-19 pandemiyası məhz çinli işçilər tərəfindən İtaliyada sürətlə yayıldı və minlərlə insanın ölümünə səbəb oldu. Məlum oldu ki, geyim paytaxtı sayılan Milanda tikiş fabriklərində işləyənlərin əksəriyyəti çinlilərdir. Həmin fabriklər çinlilərdən ucuz işçi qüvvəsi kimi istifadə edib. Həmin çinlilər isə ölkələrindən tətildən qayıdarkən pandemiyanın da yayılmasına səbəb oldular.

“Atlas” Araşdırmalar Mərkəzi

ABŞ prezidenti Cozef Bayden aprelin 10-da Vaşinqtonda Yaponiyanın baş naziri Fumio Kisida ilə görüşdə iki ölkə arasında iqtisadi və hərbi əlaqələrin gücləndirilməsi mövzularını müzakirə edib. Bu Yaponiya baş nazirinin son 9 ildə ABŞ-a ilk rəsmi səfəri idi. Fumio Kisidanın Vaşinqtona səfərinin əsas məqsədi Yaponiyanın AUKUS (Avstraliya, Böyük Britaniya və ABŞ) ittifaqına daxil olmasıdır.

Tokio Yaponiyaya qonşu olan 3 dövlətin – Çin, Şimali Koreya və Rusiyanın regional siyasətindən narahatlığını gizlətmir. Buna görə də Fumio Kisida ölkəsinin təhlükəsizlik təminatının gücləndirilməsinə çalışır. Bunun yolu isə Yaponiyanın ABŞ-la hərbi ittifaqını gücləndirməsindən keçir. Digər tərəfdən Tokio bu il ABŞ-da prezident seçkisinin nəticələrindən narahatdır. Tokioda hesab edirlər ki, Donald Tramp qələbə qazanarsa, bu Amerikanın Yaponiyanın təhlükəsizliyinə marağın azalmasına səbəb ola bilər. Buna görə də Tokio indidən Vaşinqtonla razılaşmalar əldə etməyə çalışır ki, Tramp prezident olsa belə həmin razılaşmalardan imtina edə bilməsin. Tokio ABŞ Konqresində də lobbi fəaliyyətini gücləndirib. Respublikaçılar və Demokratlar Partiyası Yaponiyaya dəstəyin artırılmasının əleyhinə deyillər. Bu mənada Tramp prezident seçilərsə və Tokioya dəstəyi azaltmağı planlaşdırarsa, Konqres bunun əleyhinə çıxacaq.

Yaponiyada nəşr olunan “Japan Times” qəzetinin yazdığına görə, Tokio Asiyada balansın tədricən Çinin xeyrinə dəyişdiyini müşahidə edir. Bu Tokionin narahatlığını daha da artırıb. Çin Yaponiya ilə hesablaşmır. Tokio Çinin kiberhücumlarından da əziyyət çəkir. Yaponiyanın hərbi gücü Çini qorxutmur. ABŞ-ın Yaponiyada hərbi bazaları mövduddur. Tokio Yaponiya ordusunun həmin bazalardakı amerikalı hərbçilərlə sıx əməkdaşlığın artırılmasını istəyir. İki ölkə arasında hərbi texnikanın birgə istehsalı da müzakirə predmetidir. ABŞ Yaponiyaya “Patriot” raketlərini satmağı planlaşdırır.

Beləliklə, Yaponiya İkinci Dünya müharibəsindən sonra təhlükəsizlik siyasətini gücləndirməyə qərar verib. Yaponiya büdcəsinin hərbi xərcləri artırılacaq. ABŞ İkinci Dünya müharibəsində məğlub olan Yaponiyaya güclü ordu saxlamaq və təhlükəsizliyə böyük maliyyə xərcləməyi qadağan etmişdi. Ancaq hazırda dünyada baş verənlərdən, o cümlədən Çin, Rusiya və Şimali Koreyanın bölgə üçün yaratdığı təhlükələrdən çıxış edən Vaşinqtonun özü Yaponiyaya ordusunu gücləndirməyə və təhlükəsizlik sisteminə daha çox maliyyə xərcləməyi məsləhət görüb.

“Atlas” Araşdırmalar Mərkəzi

Rusiya xarici işlər naziri Sergey Lavrovun Pekinə səfəri iki ölkə arasında bu il planlaşdırılan sammitin hazırlıqları ilə bağlı idi. Bununla yanaşı Lavrov çinli həmkarı Van Yi ilə Ukrayna böhranını da müzakirə edib. Məlumdur ki, Ukrayna prezidenti Volodimir Zelenskinin təşəbbüsü ilə iyun ayında İsveçrədə “sülh forumu” keçiriləcək. Tədbirə 100-ə yaxın dövlətin təmsilçisinin qatılacağı planlaşdırılır. Kreml “sülh forumu” təklifinə qarşı Pekinlə birgə hərəkət etmək istəyir. Çin Kiyevin təklif etdiyi “sülh forumu” tədbirində iştirak etməyəcək, Pekinin mövqeyi belədir ki, Rusiyanın iştirak etmədiyi tədbir mənasızdır. Ukraynanın xarici işlər naziri Dmitri Kuleba Çinin qonşusu Hindistanın İsveçrədəki toplantıya qatılması məqsədilə Dehliyə səfər etmişdi. Pekindən fərqli olaraq Dehli İsveçrədəki tədbirdə iştirak edib-etməməklə bağlı qərar verməyib. Dehli Ukraynanın ərazi bütövlüyünü dəstəkləsə də, İsveçrədəki tədbirdə iştirak etməklə Moskva ilə münasibətlərini gərginləşdirmək istəmir.  

Pekin bir müddət əvvəl Rusiya-Ukrayna müharibəsini dayandırmaq üçün Moskva və Kiyevə 12 maddəlik təkliflər paketini göndərmişdi. Kiyev Pekinin təklifinə razılaşmadı. Qərb ölkələri də Pekinin təkliflərinin əleyhinə çıxdılar. Çünki həmin təkliflərdə Rusiya ordusunun işğal altındakı əraziləri tərk etməsi barədə bənd yox idi. Bundan başqa təkliflər içərisində Ruisyaya qarşı sanksiyaların ləğv tələb olunurdu. Moskva Pekinin yenidən fəallaşmasını istəyir. Bu yolla Moskva Pekinin Kiyevin “sülh forumuna” platformasına alternativ olacağını düşünür. Əslində ABŞ və Avropa İttifaqı da Çinin fəallığının əleyhinə deyil, sadəcə Vaşinqton və Brüsselin istəyi Pekinin Moskvanı işğaldan imtina etməyə inandırmaqdır. Ancaq Pekin işğala etiraz etmir. Pekin eyni zamanda mövzu ilə bağlı Qərb ölkələri ilə dialoqunu davam etdirir.

“Reuters” agentliyinin məlumatına görə, Rusiya prezidenti Vladimir Putin may ayında Çinə səfər edəcək. Pekində görüşlə zamanı Ukrayna müharibəsi ilə yanaşı Asiya və Sakit oken bölgəsindəki durum da müzakirə ediləcək. Kreml Çinin Asiya və Sakit okean bölgəsində artan hərbi rolunu dəstəkləyir. Bu ittifaq bölgə ölkələrini narahat edir.

“Atlas” Araşdırmalar Mərkəzi  

Moskvada son terror aksiyasından sonra Rusiyada çalışan Mərkəzi Asiya vətəndaşlarına qarşı siyasət sərtləşib. Miqrantların bir qismi Rusiyanı tərk etmək məcburiyətində qalıb. Terror hücumundan sonra Rusiya ərazisində Mərkəzi Asiyadan olan miqrantlara qarşı zorakılıq halları artıb. Halbuki, terror hücumuna görə məsuliyyəti İslam Dövləti terror qruplaşmasının Cənub-Mərkəzi Asiyada, ilk növbədə Əfqanıstanda fəaliyyət göstərən və Mərkəzi Asiyadan olan üzvlərin də daxil olduğu İslam Dövləti-Xorasan vilayəti öz üzərinə götürüb.

Mərkəzi Asiya ölkələrinin iqtisadiyyatları tarixən Rusiyadakı miqrant əməkçilərin pul köçürmələrindən asılı olub. Əgər miqrantlar kütləvi şəkildə geri qayıdarlarsa, bu Mərkəzi Asiya ölkələrinin sosial problemlərini artıracaq. Bu səbəbdən Mərkəzi Asiya ölkələri digər iqtisadi tərəfdaşları olan Çinlə əlaqələri gücləndirməyə çalışırlar. Bu zaman Çinin uyğurlara qarşı sərt siyasəti nəzərə alınmayacaq. Çindən qaçan uyğurların bir qismi Mərkəzi Asiya ölkələrində sığınacaq tapıb. Uyğurların hüquqlarının müdafiəsi ilə məşğul olan və Vaşinqtonda yaşayan Salih Hudayarın sözlərinə görə, uyğurlara qarşı zorakılaqlara baxmayaraq, Mərkəzi Asiya ölkələri Çinlə əlaqələri dərinləşdirmək siyasətinə üstünlük verəcəklər. Misal üçün Çinin ictimai təhlükəsizlik naziri Van Syaohonq Özbəkistan prezidenti Şavkat Mirziyoyevlə təhlükəsizlik məsələləri üzrə danışıqlar aparıb. Aprelin 1-də keçirilən görüşdə müasir çağırışlara və təhlükəsizliyə təhdidlərə qarşı mübarizədə praktiki əməkdaşlığın daha da genişləndirilməsi və birgə səylərin əlaqələndirilməsi məsələləri müzakirə olunub.

Pekinin Özbəkistan və Qazaxıstandan əsas istəyi odur ki, Daşkənd və Astana uyğurlara sığınacaq verməsinlər, keçmiş illərdə sığınacaq tapan uyğurların fəaliyyəti barədə isə Çinlə əməkdaşlıq etsinlər. Çin və Mərkəzi Asiya üzrə ekspert Temur Umarovun fikrincə, Mərkəzi Asiya liderlərinin Çinlə iqtisadi və təhlükəsizlik əlaqələrini gücləndirmək üçün bütün addımları atmağa hazırdılar. Bu Mərkəzi Asiya ölkələri liderlərinin praqmatizmindən irəli gəlir: “Onlar açıq şəkildə anlayırlar ki, Çinsiz öz iqtisadiyyatlarının inkişafını və siyasi sabitliyi təsəvvür etmək mümkün deyil”. Digər tərəfdən Mərkəzi Asiyadan Çinə bütün logistik qovşaqlar və enerji ixracı xətləri uyğruların yaşadığı Sincan bölgəsindən keçir. Bundan başqa Mərkəzi Asiyada filialları olan şirkətlər və onların investisiya layihələrinin əksəriyyəti Sincanla əlaqəlidir. Çin Mərkəzi Asiyanın 5 dövləti üçün əsas ticarət tərəfdaşıdır. Qazaxıstan KİV-lərinin məlumatına görə, keçən il ikitərəfli ticarət 31,5 milyard dollara çatıb, Sincan 64%-dən çox, yəni 20,3 milyard dollar töhfə verib.

Türkiyənin də Mərkəzi Asiya ölkələri kimi Çinlə sıx iqtisadi əlaqələri mövcuddur. Ankara Çindən başlayan nəqliyyat xətlərinin Türkiyədən keçməsini istəyir. Buna baxmayaraq, Ankara uyğur mövzusunu arxa plana atmır. Doğrudur, Ankara insan haqları pozuntularına görə Pekini Qərb ölkələri kimi ittiham etmir, ancaq uyğur mövzusunun Türkiyə cəmiyyəti üçün həssas olduğunu Çin hakimiyyətinin dəqiqətinə çatdırır.

“Atlas” Araşdırmalar Mərkəzi

Dünyada isti müharibələrlə yanaşı haker müharibələri də davam edir. Keçmiş illərdə haker hücumlarına görə şübhələr Rusiyanın üzərində idi. Rusiya hədəf seçdiyi müxtəlif ölkələrdə seçkilərə internet üzərindən müdaxilələr etməyə çalışırdı. Rusiyanın başı Ukraynadakı müharibəyə qarşıb, diqqət Çinə yönəlib.

ABŞ, Böyük Britaniya və Yeni Zellandiya Çini haker hücumlarında ittiham ediblər. Rəsmilərin fikrincə, bu hücumlar adı çəkilən dövlətlərin təhlükəsizliyinə təhdiddir. “The New York Times” qəzetinin xəbərinə görə, Çin hakerlərinə qarşı ittihamları ABŞ Ədliyyə Nazirliyi hazırlayıb. Vaşinqton və London haker hücumlarında şübhəli bildikləri Çin şirkətlərinə və vətəndaşlarına qarşı sanksiyalar tətbiq ediblər. Vaşinqton və London hesab edir ki, haker hücumlarını Çin Milli Təhlükəsizlik Nazirliyi koordinasiya edir.

Pekin bu ittihamları rədd edib. Əksinə, Pekin iddiasına görə, ABŞ Çinə qarşı kiber hücumları təşkil edib. Vəziyyət o qədər gərginləşib ki, məsələyə Çinin xarici işlər naziri Van Yi münasibət bildirib. Çin xarici işlər nazirinin sözlərinə görə, Vaşinqtonun ittihamlarının arxasında Çini müxtəlif bazarlardan sıxışdırmaq məqsədi daşıyır. Həqiqətən ABŞ-ın siyasətdə və iqtisadiyyatda əsas rəqibi Çindir.

London da Çinə qarşı fəallığını artırıb. Kiber hücumlarla bağlı Çinin Böyük Britaniyadakı səfiri Xarici İşlər Nazirliyinə çağrılaraq ona Londonun etirazı bildirilib. Çinin kiber hücumları zamanı Böyük Britaniya parlamentinin deputatlarının şəxsi məlumatlarının əldə etdiyi bildirilib. Halbuki, hələ 10 il əvvəl Londonla Pekin arasındakı münasibətlər “qızıl dövrün başlanğıcı” kimi qiymətləndirilirdi.   

Bu arada, Hindistan da Çinə qarşı eyni ittihamla çıxış edib. Dehli Pekini Hindistanın enerji və hökumətin bilgisayar sisteminə müdaxilədə ittiham edib. Dehli hesab edir ki, Çinin haker hücumları Hindistandakı müxtəlif bilgisayar sistemlərinə zərər vurmaq imkanına malikdir.

“Atlas” Araşdırmalar Mərkəzi

Çin, Türkiyə və Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri banklarının ABŞ-ın ikinci dərəcəli sanksiyalarından ehtiyatlanmaları səbəbindən Rusiya şirkətlərinin xam neft və yanacaq ödənişlərində bir neçə aylıq gecikmələrlə üzləşməsi Kremli ciddi narahat etməyə başlayıb. Ödənişlə bağlı gecikmələr aylarla uzanıb. Bu isə Rusiyanın valyuta ehtiyatının tükənməsinə səbəb ola bilər. Çin, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri və Türkiyədəki bir sıra banklar ABŞ-ın sanksiyalarından ehtiyat edirlər. Banklar Rusiyaya pul köçürmək istəyən müştəriləri diqqətlə yoxlayır, onların ABŞ-ın sanksiya siyahılarında olub-olmadığını araşdırırlar.

Rusiya prezidentinin mətbuat katibi Dmitri Peskov problemi etiraf edib. Peskovun sözlərinə görə, ABŞ və Avropa İttifaqının pul köçürmələriylə bağlı Çinə təzyiqi artıb. Maraqlıdır, Çin Rusiya ilə strateji tərəfdaşlığını gücləndirməsinə baxmayaraq, Pekin bu ölkəyə pul köçürmələrində Vaşinqtonun və Brüsselin qərarlarıyla hesablaşır.

Rusiya başqa problemlə də üzləşib. Rusiya pul köçürmələriylə bağlı üzləşdiyi çətinliklə yanaşı neft satışında da problemlərlə üzləşib. Hindistan Rusiyadan neft alışını xeyli azaldıb. Dehli Hindistanın neft emalı zavodlarının qərarlarına qarışmır. Hindistanın neft emalı zavodları neftin hansı ölkələrdən alınması məsələsində sərbəstdirlər. Görünür, Hindistanın neft emalı zavodları da Qərb ölkələrinin Rusiyaya qarşı həyata keçirdiyi sanksiyalarla hesablaşır. Rusiya öz neftini ucuz satmağa çalışsa da, Hindistan ərəb ölkələrindən neft alışının həcmini artırıb.  

Beləliklə, Kremlin Ukraynaya qarşı işğalçı müharibəsi Rusiya iqtisadiyyatına ciddi problemlər yaradıb. Qərb ölkələri Ukrayna müharibəsinə görə Rusiyaya qarşı sanksiyalar tətbiq etməyə başladıqdan sonra Kreml Asiya bazarlarına üz tutdu. Asiya ölkələri Qərbin Rusiyaya qarşı sanksiyalarına qoşulmasalar da, Vaşinqton və Brüsselin sərt qərarlarıyla hesablaşmaq məcburiyyətində qalıblar. Çünki Çin və Hindistan Rusiyadan yanacaq və xammal məhsulları alsalar da, bu iki dövlətin əsas iqtisadi tərəfdaşları Qərbdədir.

“Atlas” Araşdırmalar Mərkəzi

Fransa sakit okeanda yerləşən Yeni Kaledoniyada tez-tez referendum keçirmək məcburiyyətində qalır. Çünki ada sakinlərinin bir qismi müstəqillik tələbi ilə çıxış edirlər. Ada dövlətində yaşanların əsas hissəsi müstəqilliyə səsə verməsələr də, referendumlarda nisbət getdikcə azalır. Yerli əhali olan kanakilərlə gəlmələr arasında dərin fikir ayrılığı mövcuddur. Kanakilər ada iqtisadiyyatının gəlmələrin nəzarətində olduğu qənaətindədirlər. Müstəqlllik tələb edən kanakilər azlıqda olsalar da, tələblərindən geri çəkilmirlər. Fikir ixtilafı səbəbindən adaları idarə edən nazirlər arasında istefaların sayı artıb.

Paris adalarda tez-tez keçirilən referendumlara müdaxilə etməsə də, Yeni Kaledoniyanın müstəqilliyinin əleyhinədir. Çünki Fransa Yeni Kaledoniya vasitəsilə Sakit okeandakı nemətlərdən bəhrələnir. Bölgə balıq çeşidləri və nikellə məşhurdur. Dünyadakı nikel ehtiyatının əhəmiyyətli hissəsi Yeni Kaledoniyadadır və Fransa ondan istifadə edir. Bundan başqa Fransan bölgədə 8 min hərbçi yerləşdirib. Yeni Kaledoniya müstəqilliyini qazanarsa Fransa həm bölgənin nemətlərindən bəhrələnə bilməyəcək, həm də hərbçiləri adaları tərk etməli olacaqlar. Afrikada sıxışdırlan Fransa Yeni Kaledoniyanı da itirmək istəmir.

Yeni Kaledoniyada və bölgə ətrafında Fransanın rəqibi peyda olub. Bu Çindir. Yeni Kaledoniya Çinə nikel satışını artırıb. Çin 2018-ci ildə Yeni Kaledoniyadan 1 milyard dollar civarında nikel alıb. Yeni Kaledoniyanın müstəqilliyi əleyhinə çıxanlar əhalini Çinlə qorxudurlar. Deyirlər ki, Yeni Kaledoniya Fransadan qurtularsa ada Çinin nəzarətinə keçəcək. Bu təbliğat Parisin də maraqlarına cavab verir. Təsadüfi deyil ki, Fransa prezident Emmanuel Makron Yeni Kaledoniyaya son səfəri zamanı Çini bölgədə hegemonluğunu artırmaqda ittiham edib.  Halbuki, Parisin siyasəti Pekin siyasətindən fərqlənmir.

Yeni Kaledoniyadakı vəziyyət adalara qonşu olan Avstraliya və Yeni Zellandiyanı da narahat edir. Bu iki dövlət də hesab edir ki, Pekinin Sakin okeanın ada dövlətlərində nüfuzu artıb. Pekinin bölgədəki kiçik adalara yatırımlarını artırmaqda siyasi məqsədi də var. Bölgədəki ada dövlətlərinin ərazilər kiçik olsa da, böyük dövlətlər kimi  Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş Assambleyasında səs hüququna malikdirlər. Bununla Pekin Tayvan məsələsində kiçik ada dövlətlərini öz tərəfinə çəkmiş olur.

“Atlas” Araşdırmalar Mərkəzi

Ukraynanın xarici işlər naziri Dmitri Kulebanın Hindistana iki günlük səfəri başa çatıb. O Dehliyə hindli həmkarı Subrahmanyam Jaishankarın dəvətiylə səfər edib. Bu Dmitri Kulebanın xarici işlər naziri vəzifəsində Hindistana ilk səfəridir. Dəyişən Ukrayna xarici işlər nazirləri 7 il ərzində Hindistana səfər etməyiblər. Hazırki səfərin məqsədi Hindistan-Ukrayna münasibətlərini gücləndirməkdir. Təsadüfi deyil ki, Kuleba Ukraynanın Hindistanı güclü beynəlxalq səsi olan mühüm qlobal güc adlandırıb. Hindistanın son illərdə ABŞ və Avropa ölkələri ilə artan əməkdaşlığı Kiyevin diqqətini çəkib. Kiyev Hindistanın hərbi texnikasına da maraq göstərir.  

Kuleba səfərdən əvvəl verdiyi açıqlamada Kiyevin iki ölkə arasında münasibətlərə  önəm verdiyini söyləmişdi. “Ukrayna-Hindistan əməkdaşlığı Kiyev üçün vacibdir” deyən Kuleba əlaqələri canlandırmağa çalışacağını vurğulayıb. Kuleba bu zaman Ukrayna prezidenti Volodimir Zelenski ilə Hindistanın baş naziri Narendra Modi arasında dialoqa əsaslanıb. Narenda Modi qısa müddətdə telefonla həm Ukrayna prezidenti Volodimir Zelenski, həm də Rusiya prezidenti Vladimir Putinlə telefonla danışıb. Bu Dehlinin tərəflərdən bərabər məsafədə qalmasına işarədir.

“Financial Times” dərgisinin yazdığına görə, Kuleba Dehlidəki görüşləri zamanı Hindistanı Ukraynanın mövqeyini dəstək verməyə çağırıb. Kulebanın fikrincə, Rusiya-Hindistan münasibətləri keçmiş SSRİ dövrünün ənənəsinə dayanıb və bunu dəyişmək lazımdır. Kuleba Dehlini Moskva ilə Pekin arasında artan əməkdaşlığa diqqət etməsi gərəkliyini bildirib. Bu zaman Kuleba Hindistanla Çin arasında sərhəddə tez-tez baş verən insidentlərə istinad edib. Kuleba Ukraynanın Hindistana kənd təssərrüfatı məhsulları ixrac etməyə hazır olduğunu bildirib. Bundan başqa Kuleba Ukraynadakı infrastrukturun bərpası üçün Hindistanın yatırımlarına ehtiyac olduğunu da bildirib.

Hindistan Rusiya-Ukrayna müharibəsində balanslı mövqeyini qorumağa çalışacaq. Doğrudur, baş nazir Narendra Modinin baş nazir olduğu dövrdə Dehli Vaşinqton və Brüssellə əməkdaşlığı inkişaf etdirib. Digər tərəfdən Dehli Qərb ölkələrinin Rusiyaya qarşı sanksiyalarını nəzərə almağa başlayıb. Misal üçün Hindistanın şirkətləri son aylarda Rusiyadan neft alışını azaldıblar. Bundan başqa Dehli Rusiyanın Çinlə strateji tərəfdaşlığı gücləndirməsindən də narahatdır. Buna baxmayaraq, Dehli Moskva ilə münasibətləri gərginləşdirmək də istəmir. Misal üçün Dehli müharibəyə görə Rusiyanın tənqid etməkdən çəkinir. Dehli müharibəyə son qoymaq üçün diplomatiya və dialoqun vacibliyi fikrindədir. Hindistan rəsmiləri eyni zamanda sülh səylərinə töhfə verməyə hazır olduğunu bildiriblər.

“Bloomberg” и “Reuters” agentliklərinin məlumatlarına görə, Kuleba Dehlini Sülh Forumunda iştiraka dəvət edib. Ukrayna ilə bağlı Forum yayda İsveçrədə keçiriləcək. Kiyev daha çox dövlətin bu Foruma qatılmasına çalışır. Dehli bu Forumda iştirakla bağlı qərar verməyib. Çin həmin Forumda iştirak etməyəcəyini əvvəlcədən bildirib. Pekin Rusiyanın iştirak etmədiyi Forumun keçirilməsinin əleyhinədir. Dehli Kiyevə oxşar irad bildirməsə də, Forumda iştirakın Rusiya ilə münasibətlərə mənfi təsir edəcəyindən ehtiyat edir. Buna baxmayaraq, Dehli Ukraynaya humrnitar yardım göndərməkdə davam edəcək.

“Atlas” Araşdırmalar Mərkəzi