Kategori: Analizler

Moskvada Milli Məclisin sədri Sahibə Qafarova olmaqla bir qrup azərbaycanlı deputatla görüşən Rusiya Federasiya Şurasının sədri Valentina Matviyenko iki ölkə arasındakı münasibətlərin inkişafını yüksək qiymətləndirərək maraqlı təklif irəli sürüb: “Rusiyanın Azərbaycanda Baş konsulluğunun açılması müttəfiqliyin bariz nümunəsi olardı”. Yəni Matviyenko demək istəyib ki, “baş konsulluğun açılmasına icazə verin, tərəfdaşlığımız daha da güclənsin”. Bu mümkündürmü?

Sahibə Qafarova Valentina Matviyenkodan əvvəl Rusiya Dövlət Dumasının sədri Vyaçeslav Volodinlə görüşüb. O da ikitərəfli əlaqələrin yüksək qiymətləndirərək, Rusiyanı Qərblı əvəz etməyə çalışan İrəvanı bu sözlərlə xəbərdar edib: “Avropa institutları istiqamətində bəyanatlar verənlər sadəcə olaraq öz ölkələrini itirəcəklər. Avropa Parlamentinin, AŞPA-nın iştirakı ilə hansısa kəskin məsələ və ya münaqişəli vəziyyət həll olunmayacaq. Ona görə də Avropa Parlamentini və AŞPA-nı cəlb etmək istəyənlər 10 dəfə düşünməli və Ukrayna, Yuqoslaviya və digər ölkələrin timsalında bunun necə bitəcəyini ölçməlidir. Sülh istəyən, vəziyyəti həll etmək istəyən hər kəs nəinki bu kvazi-parlamentlərdən – istər AŞPA-dan, istərsə də Avropa Parlamentindən uzaq durmalıdır, həm də aydın başa düşməlidir ki, onların iştirakı vəziyyəti gərginləşdirəcək, getdikcə daha çox problemlər yaradacaq. Əgər onlar bunu edərlərsə, o zaman nəticələrinə görə məsuliyyət daşımalıdırlar”.

Kreml bu dəfə Vyaçeslav Volodinin vasitəsilə Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyanın siyasətindən narazı qaldığını göstərib. Paşinyanın Avropa İttifaqı, o cümlədən fransalı müşahidəçiləri Azərbaycanla təmas bölgəsinə dəvət etməsi Rusiyanın regional maraqlarına ziddir. Bu gedişat Azərbaycanın maraqlarına uyğundur.

Buna baxmayaraq, Rusiyanın Azərbaycanda baş konsulluq açmaq istəyi ciddi araşdırılmalıdır. Böyük ehtimalla Moskva baş konsulluğu Azərbaycanın ikinci böyük şəhəri Gəncədə açmaq istəyir. Rusiya Gəncədə baş konsulluğu olan Türkiyədən geri qalmaq istəmir. Rəsmi Bakının Rusiyanın Azərbaycanda səfirlikdən başqa baş konsulluq xidmətinin açılmasına qısa müddətdə icazə verəcəyi çətindir. Rusiya öz agentura şəbəkəsi vasitəsilə bir dəfə Gəncədən qiyam məqsədilə istifadə edib. Bu bizə dərs olub. Ona görə tələsmək lazım deyil. Kreml Azərbaycanı tərəfdaş adlandırsa da, bölgədə separatizmi dəstəkləyir, Qarabağ separatçılarının liderlərini Moskvaya çağıraraq onlara bizə bəlli olmayan təlimatlar verir. Bu Rusiyanın Azərbaycana xoş olmayan siyasətidir. Moskvaya belə bir mesaj verilə bilər ki, Rusiya hərbi kontingenti 2025-ci ildə Qarabağı tərk edən kimi Azərbaycan ərazisində baş konsulluğun açılmasıyla bağlı müsbət qərar veriləcək. Yəni baş konsulluğun açılmasını hərbi kontingentin Azərbaycanı tərk etməsiylə əlaqləndirmək lazımdır.

"Atlas" Araştırma Merkezi

Moskvada fevralın 8-də Əfqanıstanla qonşu olan ölkələrin yüksək rütbəli rəsmilərin və diplomatların iştirakıyla toplantı keçirilib. Toplantıda Əfqanıstandakı vəziyyət və bu ölkədən bölgəyə mümkün təhlükələr müzakirə olunub. Rusiyanı toplantıda Təhlükəsizlik Şurasının sədri Nikolay Patruşev təmsil edib.

Toplantıda çıxış edən Rusiya və İran təmsilçiləri Əfqanıstandakı vəziyyətə görə həmişəki kimi ABŞ-ı tənqid ediblər. Onların məntiqinə görə, 2000-ci illərin əvvəllərində ABŞ-ın Əfqanıstana hərbi müdaxiləsi və bu ölkədə qayda-qanun yarada bilməməsi indiki ağır vəziyyətə gətirib çıxardıb. Toplantıda Çin və Hindistan təmsilçiləri rusiyalı və iranlı təmsilçilər kimi Əfqanıstandakı ağır vəziyyətə görə ABŞ-ın tənqid etməyiblər. Pekin və Dehli Moskvanın anti-Qərb siyasətindən məsafə saxlayırlar. Maraqlıdır ki, Əfqanıstana aid toplantıda bu ölkəni nəzarətdə saxlayan Taliban təmsil olunmayıb.

Taliban paytaxt Kabili ələ keçirdikdən sonra beynəlxalq aləmdə legitimliyini bərpa etməyə çalışır. Ancaq nəticə hələ yoxdur. BMT-nin də Talibanı Əfqanıstanın qanuni hakimiyyəti kimi tanımaq barədə qərarı yoxdur.

Əfqanıstanda təhlükəsizlik problemləri həll olunmayıb. Əfqanıstana qonşu olan Mərkəzi Asiya ölkələrinin, Hindistanın və Pakistanın narahatlığı azalmayıb.  Əfqanıstan iqtisadi və sosial problemlər həll olunmayıb, insan hüquqları sahəsində vəziyyət ağırdır, qadınların haqları pozulur, qadınların işləmək və təhsil almaq imkanları məhduddur. Taliban hərəkatının terrorçu “Al-Kaida” qruplaşmasıyla əlaqələrini kəsdiyinə dair şübhələr qalmaqdadır. Dünya Bankının analizinə görə, Əfqanıstan əhalisinin təxminən 70 faizi zəruri ərzaq məhsullarını ala bilmir. Əhalinin 90 fazininin tibbi xidmətdən istifadə imkanları məhduddur.

Taliban kənardan maliyyə yardımı əldə etməyə çalışır. Əfqanıstanın ABŞ banklarında 9 milyard dollara yaxın vəsaiti dondurulub. Vaşinqton bu maiyyəni Talibana vermək istəmir.

Pakistanın və Hindistanın Əfqanıstanla bağlı maraqları var. Hər iki dövlət Əfqanıstanla bağlı da bir-biri ilə rəqabət aparırlar. Əfqanıstanda başqa silahlı qruplar da mövcuddur. Taliban hakimiyyəti ələ keçirənə qədər Əfqanıstanın Hindistanla pozitiv münasibətləri mövcud idi. Buna baxmayaraq, Hindistan əfqanlara humanitar yardımlar göndərməkdə davam edir. Bu mənada Taliban da Dehli ilə əlaqələrdən imtina etməyib. Taliban rəhbərləri Hindistanın ünvanına kəskin fikirlər səsləndirmirlər. Hindistan Əfqanıstanda müxtəlif iqtisadi və sosial layihələrə 3 milyard dollar xərcləyib. Taliban Dehlinin bu layihələri davam etdirməsini istəyir.

Pakistan da illər uzunu Əfqanıstana maliyyə dəstəyi verib. Taliban bir hərəkat olaraq Pakistan ərazisində yaranıb və möhkəmlənib. Buna baxmayaraq, Talibanın hazırki rəhbərliyi Pakistandan asılı olmaq istəmir, bərabərhüquqlu tərəfdaşlığa çalışırlar. Misal üçün Taliban Hindistanla Pakistan arasında mübahisəyə qarışmır, Kəşmirlə bağlı mövqe bildirmir. Pakistan ordusu və polisi ölkə daxilindəki radikal qruplaşmalarla mübarizə aparır. Taliban rəhbərliyi həmin qruplaşmalarla heç bir əlaqəsinin olmadığını vurğulayır.   Taliban paytaxt Kabili ələ keçirdikdən sonra ABŞ və digər Qərb ölkələriylə də münasibətlərdə gərginlik yaşamır. Qərb Talibanla əlaqə saxlamır.

Taliban Kabili ələ keçirmədən əvvəl Əfqanıstanın keçmiş hökumətlərinin Azərbaycanla sıx əlaqələri var idi. Azərbaycana Əfqanıstana yardım edir, əfqan məmurlarının Bakıda kurslarda iştirakına şərait yaradırdı. Taliban hakimiyyəti ələ keçirdikdən sonra bu əlaqələr kəsilib. Digər tərəfdən Talibanın Azərbaycandan hər hansı istəyi yoxdur.

"Atlas" Araştırma Merkezi

ABŞ-ın müxtəlif dairələri Çinlə müharibə ssenarisini real hesab edirlər. Bunun 2025-ci ildə baş verəcəyini ehtimal edənlər var. Amerikalı konqresmenlər arasında da müharibə ehtimalını yüksək hesab edənlər az deyil. Respublikaçı konqresmenlər hazırki prezident Co Baydenin Çinlə müharibə aparmaq üçün zəif lider kimi dəyərləndirirlər. Onlar düşünürlər ki, Bayden Pekinlə yumşaq davranır. Ağ Ev bu ehtimallara reaksiya vermir. Pekində isə bu cür ehtimalları təxribat kimi qiymətləndirirlər.

Niyə məhz 2025-ci ildə toqquşma ehtimalı irəli sürülür?

2024-cü ildə ABŞ-da və Tayvanda prezident seçkiləri keçiriləcək. Vaşintonda bəziləri düşünür ki, Çin lideri Si Tsinpin yaranan boşluqdan təzyiqi artırmaq üçün istifadə etməyə çalışacaq. ABŞ-da prezident kampaniyası və andiçmə mərasimi zaman alacaq. ABŞ-da yeni prezidenti işə başlayana qədər Pekin Tayvanla bağlı qəti addımlar atacaq.

Çinli ekspertlər müharibə ssenarilərinə Çində nəşr olunan ingilis dilli “Global Times” qəzetindəki yazıları vasitəsilə cavab veriblər. Çinli ekspertlər Vaşintondakı siyasi dairələrin iki ölkə arasındakı münasibətləri qəsdən gərginləşdirdiklərini bildiriblər. Çin Xarici İşlər Nazirliyinin nümayəndəsi Mao Nin də Pekinin müharibəyə başlamaq haqqında Vaşintonda səslənən fikirləri qəti şəkildə rədd edib.

Vaşinqtonda və Avropa paytaxtlarında Çinin Rusiya ilə yaxınlaşmasından da nahatlıq artıb. Tokio da nahatdır. Yaponiyanın baş naziri Fumio Kisido NATO baş katibi Yens Stoltenberqlə görüşündə Yaponiya sahilləri yaxınlıqlarında Çin-Rusiya hərbi təlimlərinin artmasından narahatlığını səsləndirib. NATO baş katibi Çinin Asiya bölgəsində artan hərbi fəallığını təhlükə kimi qiymətləndirib.

Fərqli düşünənlər də var. Misal üçün Münhen Təhlükəsizlik Konfransının rəhbəri Kristof Heusgen Putinin nüvə silahından istifadə edəcəyi halda Kremlin Çinin dəstəyini itirəcəyi qənaətindədir. O hesab edir ki, Çinsiz Putin tək olacaq. Ona görə də Putin nüvə silahından istifadədən çəkinəcək.

"Atlas" Araştırma Merkezi

İranın devrilmiş şahının oğlu Rza Pəhləvi yenə fəallaşıb. O Vaşinqtonda İran rejiminə müxalif olan qüvvələri bir araya toplamağa çalışır. Dünyanın müxtəlif ölkələrinə səpələnən şah tərəfdarları Rza Pəhləvinin xeyrinə imza kampaniyası təşkil ediblər. Rza Pəhləvi hakimiyyətə iddia etmədiyini vurğulasa da, İranda keçid hökuməti yaradıb azad və demokratik seçki keçirə biləcəyi qənaətindədir. Yəqin şahın oğlu hesab edir ki, 1979-cü il inqilabında Xomeyni sığınacaq tapdığı Parisdən Tehrana qalib kimi qayıtdığı kimi o da bu ssenari ilə İranın paytaxtına qayıda bilər.

Rza Pəhləvinin atası da hakimiyyətdə olduğu illərdə yağlı vədlər verir, İranın inkişafını sürətləndirəcəyini bildirirdi. Nəticə bugünkü İrandır. Şahın oğlu düşünür ki, İranda rejimə qarşı mübarizəyə rəhbərlik edə bilər. Məsələ burasındadır ki, İrandakı etiraz xaotikdir, müxtəlif şəhərlərdə küçələrə çıxanların təşkilatı və liderləri yoxdur. Bu mümkün də deyil, rejim etirazı təşkil edən təşkilatı və lideri dərhal məhv edər. Şahın oğlu bu vəziyyətdə hərəkata xaricdən rəhbərlik edəcəyini planlaşdırır. Ancaq kürd qrupları çıxmaq şərtilə İrandakı digər etnik qrupların Pəvləhi sülaləsinə inamı yoxdur. Fars millətçiliyi baxımından Pəhləvi sülaləsinin indiki rejimdən fərqi yoxdur.

Pəhləvi və indiki rejimin azərbaycanlılara münasibəti oxşardır. Azərbaycanlıların assimliyasiyası və sıxışdırılması siyasəti Pəhləvi sülaləsinin hakimiyyəti gəldiyi illərdən başlayıb, indikilər davam etdirir. Bu səbəbdən Qərb ölkələrindəki güney azərbaycanlı fəalların Rza Pəhləvi ilə eyni platformada yer alması çətin görünür. Əlbəttə, rejimin dəyişdirilməsi və keçid hökumətinin formalaşdırılması ideyası pis deyil. Ancaq Rza Pəhləvi İranın gələcək quruluşu və ən böyük etnik qrup olan azərbaycanlılara hansı haqlar verəcəyi mövzularına toxunmur. Vəd verilsə belə yerinə yetirləcəyinə zəmanət yoxdur. İndiki rejim də hakimiyyətə yiyələnə kimi xeyli vəd vermişdi, islamçılar vədlərini unutmaqla yanaşı şahın devrilməsində rol oynayanları qısa zamanda neytrallaşdırdılar. Ona görə də haqları uğrunda mübarizə aparan azərbaycanlılar indiki rejimdən narazı olduqları kimi şahın Amerikadakı oğlunun arxasınca getməyə də üstünlük verməyəcəklər. Güneyli fəallar rejimə qarşı mübarizədə optimal yol axtarışındadırlar.

"Atlas" Araştırma Merkezi

Qərb mətbuatında beynəlxalq aləmə 2023-cü ildə problem yaradacaq münaqişələr barədə məqalələrin sayı artıb. Bu münaqişələrdən biri kimi Çin-Hindistan sərhədində gərginliyin artacağı da göstərilib. Müxtəlif illərdə Çin-Hindistan sərhədində toqquşmalar olub. Bu toqquşmalar sırasında hər iki tərəf itki veriblər. Sərhədin dağlıq hissəsi ən gərgin bölgələrdəndir.

Hindistanda hesab edirlər ki, iki ölkə sərhədçiləri arasında Himalay bölgəsində yenidən toqquşma ehtimalı var. Çin sərhədin bu hissəsində hərbi varlığını gücləndirir, sərhədə dağ yolları inşa edir. Hindistanda hazırlanan hesabatlarda toqquşmaların intensivləşəcəyi proqnozlaşdırılır.

Bu toqquşmalar zamanı Çin hərbçilərin irəliləyə biləcəyi vurğulanıb. Çin sərhədin dağlıq hissəsini Hindistanın içərilərinə doğru çəkməyə çalışır. Sərhədin dağlıq hissəsələri bufer bölgə sayılır.

Çin-Hindistan sərhədinin uzunluğu 3 min 500 kilometrə yaxındır. Sərhədin dağlıq hissəsindəki mübahisə 1950-ci illərdən davam edir. 2020-ci ilin yay aylarında toqquşma zamanı 24 hərbçi həlak olub. Gərginliyin artmaması üçün hər iki ölkənin hərbçiləri və diplomatları şifahi razılıq əldə ediblər. Ancaq şifahi razılaşma müvəqqətidir. Təsadüfi deyil ki, iki il sonra sərhəddə yeni toqquşma baş verib. Doğrudur, bu zaman tərəflər itki verməyiblər, ancaq münaqişənin gələcək illərdə davam edəcəyi qorxusu var.

Maraqlıdır ki, Çin və Hindistan müxtəlif platformalarda əməkdaşlıq edirlər. Misal üçün Çin və Hindistan həm Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatının, həm də BRİKS-in (Braziliya, Rusiya, Hindistan, Çin və Cənubi Afrika Respublikası) üzvləridirlər. Buna baxmayaraq, Hindistanda min nəfər arasında aparılan sorğu zamanı 43 faiz hindlinin ölkələri üçün Çini ən böyük təhlükə kimi qiymətləndiriblər.

"Atlas" Araştırma Merkezi

Ermənistanın xarici işlər naziri Ararat Mirzoyan səfər etdiyi Berlində bildirib ki, Bakı İrəvana sülh müqaviləsi ilə bağlı yeni təkliflər göndərib və indi Ermənistan hakimiyyəti onlara baxır. Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyi ötən ilin mart ayında da İrəvana 5 baza prinsipinə əsaslanan təkiflərini göndərmişdi. Həmin təklifləri xatırlayaq:

1. Dövlətlərin bir-birlərinin suverenliyi, ərazi bütövlüyü, beynəlxalq sərhədlərinin toxunulmazlığı və siyasi müstəqilliyini qarşılıqlı şəkildə tanıması;

2.Dövlətlərin bir-birlərinə qarşı ərazi iddialarının olmamasının qarşılıqlı təsdiqi və gələcəkdə belə bir iddianın qaldırılmayacağına dair hüquqi öhdəliyin götürülməsi;

3.Dövlətlərarası münasibətlərdə bir-birlərinin təhlükəsizliyinə hədə törətməkdən, siyasi müstəqillik və ərazi bütövlüyünə qarşı hədə və gücdən istifadə etməkdən, habelə BMT Nizamnaməsinin məqsədlərinə uyğun olmayan digər hallardan çəkinmək;

4.Dövlət sərhədinin delimitasiyası və demarkasiyası, diplomatik münasibətlərin qurulması;

5. Nəqliyyat və kommunikasiyaların açılışı, digər müvafiq kommunikasiyaların qurulması və qarşılıqlı maraq doğuran digər sahələrdə əməkdaşlığın qurulması.

Rəsmi Bakının göndərdiyi yeni təkliflər də böyük ehtimalla bu 5 baza prinsipinə əsaslanıb.Bu təkiflərə kiçik əlavələrin olunması istisna deyil. Bu əlavələr 5 baza prinsipinin mahiyyətini dəyişdirməyib. Ötən il İrəvan bu təkiflərə müsbət cavab vermədi və bununla özünə ziyan etdi. Çünki İrəvan təklifləri qəbul etmədiyini bildirdikdən təxminən 6 ay sonra iki ölkənin təmas xəttində döyüşlər baş verdi və Azərbaycan ordusu strateji yüksəklikləri ələ keçirməklə mövqelərini gücləndirdi. Ermənistan hakimiyyətinə yeni bir şans verilir. Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan onsuz da etiraf edib ki, Qarabağ yükünü daşıya bilmir. Paşinyan Bakının yeni təkiflərini qəbul edərsə, bölgə sülhə yaxınlaşar və real əməkdaşlıq başlayar. Paşinyanın Bakının təkliflərini qəbul etməyə heç nə mane olmur. “Qarabağ klanı”nın timsalında Ermənistan müxalifəti zəifdir, lidersizdir. Buna baxmayaraq, Nikol Paşinyanın ötən dəfə olduğu kimi rəsmi Bakının təkiflərinə özünün məntiqsiz təkliflərini əlavə etməsi ehtimalı yüksəkdir. Belə olan halda yenə nəticə əldə olunmayacaq.

“Atlas” Araşdırmalar Mərkəzi

Çin Qərb ölkələrində, o cümlədən ABŞ-da kəşfiyyat işlərini genişləndirmək siyasətindən imtina etməyib. Çin illər uzun Qərb ölkələrindən texnologiyaların oğurluğu ilə məşğul olub. Pekin ABŞ-da yaşayan çinliləri tərəfdaşlığa sövq edərək Amerikadakı müəssisələrdən texnologiyalar oğurlayıb. ABŞ-da bu oğurluqlarla bağlı yüzlərlə həbs həyata keçirilib.

Bu həbslərə baxmayaraq, Pekin ABŞ-da texnologiya oğurluğu və kəşfiyyat məlumatları əldə etmək siyasətini davam etdirir. Havaya buraxılan şar – aerostat buna nümunədir. Çinə aid şar ABŞ-ın hava məkanına daxil olaraq kəşfiyyat məlumatları toplamalı idi. Aerostatda kəşfiyyat cihazları mövcud idi.

Pekin aerostatın Çinə məxsis olduğunu inkar etməyib. Ancaq Pekin belə bir açıqlama verib ki, guya həmin aerostat kəşfiyyat deyil, “mülki məqsədlər” üçün nəzərdə tutulub və guya təsadüfən Amerika səmasına keçib. Buna kimsə inanmadı. Çünki Pekinin “mülki məqsədli” adlandırdığı aerostat fevralın əvvəlində ABŞ-ın hərbi hava qüvvələrinin bazası və nüvə raket silolarının yerləşdiyi Montana ştatı üzərində  aşkarlanıb. Vaşinqton aerostanın Amerikanın strateji obyektlərinə nəzarətlə məşğul olduğunu vurğulayıb.

Amerika qırıcı təyyarəsi həmin aerostatı fevralın 4-də Atlantik okeanı üzərində, sahildən bir neçə on kilometr aralıda vurublar. Pekin Vaşinqtonu məsələyə “qeyri-adekvat reaksiyada” ittiham edib. Bundan sonra Pekin “cavab vermək hüququnu özündə saxladığını” açıqlayıb. Bu nə cavab ola bilər?

Aydındır ki, ABŞ eyni məqsədlərlə Çin səmasına aerostat göndərməyəcək. Ancaq mümkündür ki, Çində ABŞ-la əlaqəli olan kismlərisə həbs edib onların “kəşfiyyatçı” kimi qələmə versinlər. Son hadisə iki ölkə soyuq olan münasibətləri bir az daha gərginləşdirib. Nəticədə ABŞ dövlət katibi Entoni Blinken Çinə fevral ayının əvvəlində planlaşdırdığı səfəri təxirə salıb. Halbuki, Blinkenin səfəri uzun müddət idi hazırlanırdı. Bu səfərin ardınca ABŞ prezidenti Co Baydenin Çin lideri Si Tsinpinlə görüşü də planlaşdırılırdı.

"Atlas" Araştırma Merkezi

ABŞ-ın “RAND Corporation” Araştırma Mərkəzinin “Ukraynada uzun müddətli müharibəni necə dayandırmalı və ABŞ-ın siyasəti” adlı hesabatında müharibənin Amerika üçün müsbət tərəfi kimi Rusiyanın Ukrayna müharibəsi fonunda zəifləməsi göstərilib. Hesabat müəllifləri hesab edirlər ki, Rusiya zəiflədikcə başqalarına təhlükə yarada bilməyəcək: “Müharibə davam etdikcə Rusiyanın başqa ölkələrə müdaxilə imkanları azalacaq”.  Hesabatda Avropa dövlətlərinin müharibə fonunda Rusiyanın enerji asılılığından qurtulması da uğurlu gedişat kimi qiymətləndirilib.

Buna baxmayaraq, sənəddə müharibənin uzanmasının mənfi nəticələri də hesablanıb. Birinci olarak, Rusiya-NATO toqquşmasının və nüvə silahından istifadəsi risqi artıb. İkinci, dağılan Ukraynaya yardımların həcmi artdıqca Amerikanın bu ölkəyə maliyyə yardımları da artacaq, bu isə büdcə kəsirinə mənfi təsir edəcək. üçüncü olarak, müharibənin davamı dünyada enerji qiymətlərinin sabitləşməsinə əsas əngəldir. dördüncü olarak, Ukrayna müharibəsi ABŞ-ın xarici siyasətinin digər vacib istiqamətlərinə diqqətini azaldır. Beşincisi, Rusiya müharibəni davam etdirdikcə, Çindən asılılığı artır ki, bu da Amerikanın maraqlarına ziddir. Rusiya Avropaya sata bilmədiyi qazı Çinə satmağa çalışır. Bundan başqa Rusiya və Çin birgə hərbi təlimlərinin sayını artırıblar. Rusiya və Çin ABŞ-ın hegemonluğuna son qoymaq üçün müxtəlif dövlətləri öz tərəflərinə çəkməyə çalışırlar.

“RAND Corporation” müharibənin dayandırılmasının bir neçə variantını nəzərdən keçirib.

İlk seçenek: Tərəflərdən biri qələbə qazanır. Bu o deməkdir ki, beynəlxalq aləm müharibəni tərəflərdən birinin qalibiyyətinə qədər izləməlidir.

İkinci seçenek: Atəşkəs əldə olunur və danışıqlar başlayır. Amerikalı ekspertlər bu variantın reallaşması ehtimalının az olduğunu bildirirlər. Çünki Rusiya işğalı rəsmiləşdirmək, Ukrayna isə ərazi bütövlüyünü təmin etmək istəyir. Digər tərəfdən müvəqqəti atəşkəs sülh deyil, müharibənin növbəti mərhələsinə keçiddir.

Amerikalı analitiklər münqaişənin nizamlanması üçün ABŞ-ın dörd mümkün addımını qiymətləndiriblər.

Birinci addım – Vaşinqton Kiyevi inandırır ki, ABŞ əbədiyyətə qədər Ukraynaya maliyyə və hərbi yardım etməyəcək. Kiyevi bilməlidir ki, paralel olaraq Moskva ilə danışıqlar da aparılmalıdır.

İkinci addım – ABŞ müharibədən sonra Ukraynanın təhlükəsizliyinə təminat verir. Bu Vaşinqtonun Kiyevə məhdud maliyyə yardımından tutmuş Ukraynaya hücum olacağı təqdirdə işğalçıya qarşı birgə mübarizəni nəzərdə tutur.

Üçüncü addım – ABŞ Ukraynanın neytral siyasəti, yəni NATO-ya qoşulmayacağı ilə bağlı Kremlə təminat verir.

Dördüncü addım – Rusiyaya qarşı sanksiyaların yumşaldılması üçün mühit yaradılır. Sanksiyalar cəza mexanizmidir. Sanksiyaların yumşaldılması dəyişikliklərə stimul kimi izah edilməlidir.

ABŞ-ın “RAND Corporation” Araştırma Mərkəzinin hesabatı Kremlə yaxın rusiyalı ekspertlər tərəfindən müsbət qarşılanıb. Kremldə hesab edirlər ki, amerikalı ekspertlər Rusiyanı incitməmək şərtilə müharibəni dayandırmaq yollarını təklif ediblər.

Vaşinqtonun bəzi dairələrində  müharibənin davamından yorğunluq hiss olunur. Misal üçün ABŞ-ın “RAND Corporation” Araştırma Mərkəzinin hesabatının yayımlanmasıyla eyni günlərdə dövlət katibinin siyasi məsələlər üzrə müavini Viktoriya Nuland Rusiya ordusunun Ukrayna ərazisini tərk etməsindən sonra Rusiyaya qarşı sanksiyaların yumşaldılmasının mümkün olacağını bildirib. Peroblem də ondadır ki, Kreml qoşunlarını Ukranya ərazisindən çıxarmaq fikrində deyil, saxta referedumla Rusiyaya biləşdirdiyi ərazilərdə möhkəmlənməyə çalışır, üstəgəl Ukraynanın içərilərinə doğru genişmiqyaslı hücuma hazırlıq gedir.

“RAND Corporation” Mərkəzinin analitiklərinin hesabatında Ukrayna müharibəsinin davamının Rusiyanın başqa ölkələrə müdaxilə imkanlarının azaldığını vurğulaması Azərbaycan üçün manevr imkanları açır. Rusiya Ukrayna müharibəsi fonunda Azərbaycanla münasibətləri gərginləşdirməyəcək. Azərbaycan bundan istifadə edərək Qarabağda qayda-qanun yaradılmasını sürətləndirə bilər. Hesabat müəlliflərinin Ukrayna müharibəsi fonunda Avropa dövlətlərinin Rusiyanın enerji asılılığından qurtulmasını uğurlu gedişat kimi qiymətləndirməsi də Azərbaycanın maraqlarına uyğundur. Azərbaycanın Qarabağın tamamında nəzarəti gücləndirməsinə ABŞ və Avropa mane olmayacaq. Avropanın Azərbaycan qazına ehtiyacı var. ABŞ-ın da istədiyi budur.

"Atlas" Araştırma Merkezi

Hindistan əhalisi Çin əhalisini üstələyəndən sonra Dehlinin bir başqa hədəfi var: Dehli iqtisadi inkişaf templərinə görə də Pekin qabaqlamağa çalışacaq. Hindistanın yaxın iki ildəki büdcəsi inlflyasiyanın miqyasını azaltmağı hədəflənib.

Buna baxmayaraq, baş nazir Narendra Modi vergiləri azaltmağı planlaşdırmır. Halbuki, ondan əvvəlki hökumətlər və baş nazirlər kasıb və orta təbəqənin səslərini qazanmaq üçün vergiləri azaldırdılar. Modi yaxınlaşmaqda olan parlament seçkilərində növbəti qələbəsinə ümid edir. O Hindistanı dünyanın sürətlə inkişaf edən dövlətlərdən birinə çevrimək istəyir.

Hindistan iqtisadi inkişaf tempinə görə Çini qabaqlaya bilərmi? İqtisadi ekspertlər fərqli mülahizələr söyləyirlər. Bəziləri hesab edir ki, Çində mövcud problemlər fonunda böyük şirkətlər Hindistan bazarına üstünlük verə bilərlər və yatırımlar bu ölkəyə istiqamətlənəcək. Modi 2014-cü ildən başlayaraq “Hindistan istehsalı” markasını gücləndirməyə başlayıb. O vaxtilə eyni siyasətə üstünlük verən Çin, Sinqapur və Cənubi Koreyanın örnəyindən istifadə etmək istəyir.

“Bloomberg” agentliyinin məlumatına görə Hindistan iqtisadiyyatı sürətlə transformasiya olunur. Modi ölkəsinin insan resurslarından müxtəlif istiqamətlərdə istifadə etməyə çalışır. Hindistan ümumdaxili milli məhsulun inkişaf tempinin 6 faizə çatdırılmasını hədəfləyib. Ancaq bu hədəfə çatmaq üçün Hindistan ciddi problemləri həll etməlidir. Birincisi, Hindistanda bürokratik aparat inkişafa əsas əngəldir. İkincisi, Hindistanda korrupsiya ilə mübarizə aparılmalıdır. Üçüncüsü, Hindistanda sosial bərabərsizlik hökm sürür.

Hindistan informasiya texnologiyaları sahəsində dünyanın aparıcı dövlətləri ilə rəqabət içindədir. Hindistanda texnoloji şirkətlərin sayı getdikcə artır. Hindistan ABŞ-Çin gərginliyindən öz məqsədləri üçün istifadə etməyə çalışır. Amerikalı biznesmenlər Çindəki yatırımlarını Hindistan və Vyetnama yönəltməyə başlayıblar. Misal üçün dünyaca məşhur “Apple” şirkəti Hindistanda yeni müəssisə açmağı planlaşdırır.

Buna baxmayaraq, Vaşinqton Hindistanın Rusiya ilə əlaqələrindən narahatdır. Hindistan Ukrayna müharibəsi fonunda Rusiyadan ucuz neft alışının miqyasını 33 dəfə artırıb. Rusiya istehsal etdiyi hərbi texnikasını da Hindistanın almasını istəyir. Ancaq bu məsələdə Dehli ehtiyatlıdır. Rusiyanın Ukraynadakı müharibədə istifadə etdiyi hərbi texnika keyfiyyətli deyil. Bunu müşahidə edən Dehlinin Rusiya hərbi texnikasına marağı azalıb.

"Atlas" Araştırma Merkezi 

Erməni saytları və erməni lobbisinə bağlı mərkəzlər Azərbaycana qarşı növbəti dezinformasiya yayıblar, guya İsrail İrana qarşı hücumlarda Azərbaycan ərazisindən istifadə edib. Bu xəbərləri erməni saytları və İrandakı radikal dairələr keçmiş illərdə də tirajlayırdılar, ancaq ortada heç zaman fakt olmayıb. Dezinformasiyanın məqsədi İran-Azərbaycan münasibətlərinin hazırki gərginliyini iki ölkə arasında qarşıdurma səviyyəsinə çatdırmaqdır. Azərbaycan İran münasibətləri gərgin olsa da, biz heç bir dövlətin Azərbaycan ərazisindən İrana qarşı istifadəsinə imkan vermərik. Bu Azərbaycanın təhlükəsizlik maraqlarına ziddir. Erməni ekspertlər isə açıq bildirirlər ki, Azərbaycana qarşı mübarizədə İranı informativ dəstəyi artırmaq lazımdır. Bunlar “İrana informativ dəstək” dedikdə Azərbaycana qarşı təxribatçı xəbərlərə əsaslanan  informasiya müharibəsini nəzərdə tuturlar.

Əslində biz ermənilərin bu yanaşmasından öz məqsədlərimiz üçün istifadə edə bilərik. Biz bölgədə müharibənin əleyhinəyik. Ancaq əgər İrana qarşı koalisiya formalaşdığı halda Ermənistan İrana dəstəyini artırarsa Qərb ölkələrində Ermənistanın mövqeyinin zəifləməsinə nail ola bilərik. Bunun üçün diplomatik fəallığı artırmaq lazım gələcək.

İsrailin İrana zərbələri Ermənistanın siyasi dairələrini çətin duruma salıb. Rəsmi İrəvan baş verənlərə hələ ki, münasibət bildirmir. Ancaq vəziyyətin gərginləşəcəyi halda Tehran İrəvandan qəti mövqe tələb edəcək. Tehran Ermənistana illərdir verdiyi dəstəyin, Zəngəzur dəhlizinə yaratdığı əngəlin əvəzini istəyəcək. Ermənistan baş naziri Nikol Paşinyan İranla sıx münasibətlər fonunda ABŞ və Fransa ilə münasibətlərin inkişafına ümidlidir. İrana qarşı koalisiya formalaşarsa Paşinyan böyük ehtimalla neytral mövqedə qalmağa çalışacaq. Bu isə nə Vaşinqtonun, nə də Tehranın xoşuna gələcək.

“Atlas” Araşdırmalar Mərkəzi