Category: Analyses

Çin lideri Tsi Cinpinin martın 20-də Rusiyaya iki günlük səfəri və Kreml sahibi Vladimir Putinlə müzakirələri dünya mətbuatında hələ də müzakirə predmetidir. Yanaşmalar müxtəlifdir. Bir qisim düşünür ki, Rusiya Çinlə Qərbə qarşı birgə mübarizə aparacaqlar. Digərləri isə hesab edir ki, Çinlə Rusiyanı yalnız anti-Qərb siyasəti birləşdirir, bu iki ölkənin milli və təhlükəsizlik maraqları üst-üstə düşmür. Bunda həqiqət ondan ibarətdir ki, Pekin Rusiyanın Ukraynaya qarşı işğlaçı müharibəsini pisləməsə də, bunu təqdir də etmir. Digər tərəfdən Pekini Rusiya rəsmilərinin “nüvə silahından istifadə edə bilərik” kimi açıqlamaları narahat edir. Rusiya prezidenti Vladimir Putinin Belarusda nüvə başlıqlı raketlər yerləşdirəcəyi açıqlaması da Pekində narahatlıqla qarşılanıb. Buna baxmayaraq, Vaşinqtonun Rusiya ilə yanaşı Çinə qarşı da sərt siyasəti Pekinlə Moskva arasında məsafəni qısaldıb ki, əslində bu amil Qərbin maraqlarına cavab verməməlidir.

Bu arada, ABŞ-ın keçmiş dövlət katibi Henri Kissincer ikinci soyuq müharibənin birincidən daha təhlükəli olacağı barədə xəbərdarlıq edib. Henri Kissincerin sözlərinə görə, son qlobal iqtisadi və siyasi qarşıdurma zamanı rəqiblərin maliyyə və iqtisadi imkanları qeyri-bərabər olub və bu, ABŞ-ın qələbəsini təmin edib. Ancaq keçmiş dövlət katibi bu qələbənin əridiyi fikrindədir. Kissincer hesab edir ki, Çin imkanları baxımından ABŞ-a çatıb. Vaxtilə ABŞ Çinlə yaxınlaşaraq bu ölkəni keçmiş SSRİ-dən daha da uzaqlaşdırmışdı. Çünki o illərdə dövlət katibi çalışan Kissincer hesab edirdi ki, ABŞ eyni zamanda həm SSRİ, həm də Çinlə mübarizə apara bilməz, bunlardan biri ilə normal münasibət qurmaq lazımdır. Vaşinqtonun bu siyasəti müsbət nəticələndi, SSRİ-nin dağılması buna sübutdur. İndi isə Vaşinqton həm Rusiya, həm də Çinə qarşı mübarizə aparır, bu isə ABŞ-ın imkanlarını tükəndirir.

ABŞ-ın keçmiş prezidenti Donald Tramp Kissincerlə eyni fikirdədir. Tramp hesab edir ki, Çinlə Rusiya dünya düzəninin yenidən qurulması üzərində birgə çalışırlar, bu isə ABŞ üçün təhlükədir. Tramp buna misal olaraq Tsi Cinpinin Rusiyaya son səfərini və Kreml sahibi Vladimir Putinlə uzun müzakirələrini göstərib. Maraqlıdır ki, Trampın sözlərinə baxmayaraq, Çinlə Rusiyanın yaxınlaşmasında onun da günahı var. Çünki məhz Tramp prezident olduğu illərdə Çinə qarşı iqtisadi sanksiyalara üstünlük verib. Halbuki, Tsi Cinpin ABŞ-a səfər edərək Trampla dialoqu genişləndirmək istəyirdi. Alınmadı. Trampdan sonra prezident seçilən Co Bayden Çinlə dialoqu bərpa edə bilməyib.

"Atlas" Research Center

Rusiya prezidenti Vladimir Putin son müsahibəsində bildirib ki, Rusiya Çinlə hərbi ittifaq yaratmaq fikrində deyil. “Biz Çinlə hərbi-texniki sahədə əməkdaşlıq etsək də, ittifaq yaratmırıq, qarşılıqlı əməkdaşlıq prosesi şəffavdır” deyən Putin iki ölkə arasında hərbi təlimlərin sayının artmasını da etiraf edib. Putin Rusiyanın Çinlə yanaşı başqa ölkələrlə də birgə hərbi təlimlər keçirdiyini deyib.

Kreml sahibi Qərbin “qlobal NATO” yaratdığını iddia edib. Putin hesab edir ki, Qərb yeni ittifaqlar formalaşdırır. Rusiya prezidenti buna misal olaraq 1930-cu illərdə Almaniya və İtaliya faşistlərinin militarist Yaponiya ilə ittifaq yaratdıqlarını göstərib: “NATO-nun 2022-ci il strateji inkişaf konsepsiyasında yazılıb ki, Şimali Atlantika Bloku Asiya və Sakit okean regionu ölkələri ilə əlaqələri genişləndirəcək. Bu sırada Yeni Zellandiya, Avstraliya və Cənubi Koreya var. Bu ölkələrin özləri də NATO ilə qlobal əlaqələri inkişaf etdirəcəklərini bildiriblər”.

Maraqlıdır ki, Putin Asiya və Sakit okeanı ölkələrindən danışarkən Hindistanın adını çəıkməyib. Halbuki, Dehli də son illər Qərblə hərbi-texniki əməkdaşlığa üstünlük verib. Putin Hindistanın adını ona görə çəkməyib ki, hər halda Moskvanın Dehli ilə siyasi və iqtisadi əlaqələri mövcuddur və bu ölkəyə müəyyən sayda hərbi texnika sata bilir. Digər tərəfdən Dehlinin Qərblə əməkdaşlığını genişləndirməsinə baxmayaraq, Hindistan Rusiya ilə dialoqunu davam etdirir. Yeni Zellandiya, Avstraliya və Cənubi Koreyanı isə Rusiya ilə dialoq aşağı səviyyədədədir. Ona görə də Putin NATO-nun qlobal planlarından danışarkən məhz bu ölkələrin adını çəkib.

Putinin Çinlə hərbi ittifaqının mövcud olmaması fikrinə gəldikdə isə, bunu ilk növbədə Pekin istəmir. Rusiya Çinlə hərbi ittifaq formalaşmaq istəyərdi, çünki Kremlin NATO-ya mübarizəsində güclü müttəfiqə ehtiyac var, Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatı işə yaramır. Ancaq Pekin hərbi ittifaqlarda maraqlı deyil. Əlbəttə, Çin Rusiya ilə strateji tərəfdaşlığı davam etdirəcək. Ancaq Pekin Kremlin kiçik qardaşı olmaq istəmir. Pekini Kremllə strateji tərəfdaşlıqda əsas marağı çoxqütblü dünyanın formalaşması və Rusiyadan ucuz qiymətə neft və qaz almasından ibarətdir.

"Atlas" Research Center

“The Wall Street Journal” dərgisində yayımlanan məqalədə Çinin raket arsenalının ABŞ-ın raket arsenalını tədricən üstələdiyi yazılıb. Amerikalı konqresmenlər Rusiya və Çinlə mübarizə aparmaq üçün Amerikanın nüvə potensialının artırılması vacibliyini bildiriblər. Vaşinqton hesab edir ki, Pekinin Moskva ilə yaxınlaşmasının məqsədi ABŞ-ın gücünü zəiflətməkdir. Pekinin Rusiyanın Ukraynada apardığı müharibəyə verdiyi gizli dəstək bununla bağlıdır.

Bu arada, “The Sydney Morning Herald” dərgisində yayımlanan məqalədə ABŞ-ın Çini durdurmaq üçün Avstraliyanı atom sualtı gəmiləri ilə təhciz edəcəyi yazılıb. Bu AUKUS (Avstraliya, Böyük Britaniya və ABŞ arasında ittifaq) formatı çərçivəsində həyata keçiriləcək. ABŞ, Böyük Britaniya və Avstraliyanın liderləri Amerikanın San-Dieqo şəhərində keçirdikləri son zirvə görüşündə Çinin siyasəti ilə bağlı geniş fikir mübadiləsi aparıblar.

Rusiya-Çin ittifaqı ABŞ-ı AUKUS formatı çərçivəsində strategiyasını gücləndirməyi diqtə edib. Amerika Çinə həmsərhəd olan dövlətləri də gücləndirməyə qərar verib. Bu sırada Hindistan, Vyetnam, Yaponiya, Avstraliya gəlir. Vaşinqton eyni zamanda Mərkəzi Asiya ölkələrinin Çindən və Rusiyadan asılılıqlarını azaltmaq üçün müxtəlif təşəbbüslər həyata keçirməyə çalışır. ABŞ Senatında çıxış edən milli kəşfiyyat rəhbəri Evril Heyns senatorları bu sözlərlə xəbərdar edib: “Pekin Moskva ilə strateji tərəfdaşlığı dərinləşdirdikcə Amerika və onun müttəfiqlərinə qarşı yeni təhlükələr yaradır”.

Pekin Vaşinqtondan çəkinmədiyini göstərməyə çalışır. Çinin üçüncü dəfə rəhbəri seçilən Tsi Cinpin mübarizəyə hazır olduğunu nümayiş etdirir. Böyük Britaniyanın baş naziri Rişi Sunak son 18 ayda dünyadakı problemlərin artdığını vurğulayıb: “Ukraynadakı işğalçı müharibə davam edir, İran və Şimali Koreya beynəlxalq aləmə təhlükələr yaradırlar. Çinin artan hərbi gücü və qonşularına təhlükə yaratması da əsas müzakirə mövzularından biridir”.

Vaşinqton və London Avstraliyanı hərbi nöqteyi-nəzərdən gücləndirməyə qərar veriblər. Birinci mərhələdə avstraliyalı dənziçilərə atom sualtı gəmilərini idarə etmək öyrədiləcək. İkinci mərhələdə ABŞ 2027-ci ilə qədər Avstraliyanın hərbi-dəniz bazasında “Virginia” tipli 4 atom sualtı gəmisi yerləşdirəcək. Böyük Britaniya isə “Astute” tipli atom sualtı gəmisini Avstraliya limanına gətirəcək. Üşüncü mərhələdə ABŞ və Böyük Britaniya Avstraliyaya yerli sualtı gəmilərin istehsalına da kömək edəcəklər.

Vaşinqton hərbi gücünü artırmaqla yanaşı Pekinlə dialoqdan da imtina etmək istəmir. Ancaq dialoq hələ ki, alınmır. Firstly, dövlət katibi Entoni Blinken fevral ayının əvvəlində Pekinə səfər hazırlaşarkən, Amerika səmasında Çinə məxsus kəşfiyyat şarları aşkarlandı. Bu Blinkenin Pekinə səfərinin təxirə salınmasıyla nəticələndi. Second, ABŞ-ın Çinə qarşı sanksiyaları artıb. Sanksiyaya məruz qalanlar içərisində Çinin yeni müdafiə naziri Li Şanfu da var. O Rusiyadan Cu-35 hərbi təyyarələri və C-400 raket kompleksləri aldığına görə sanksiya siyahısına salınıb. Belə olan halda Pentaqon rəhbərinin çinli həmkarıyla görüşü mümkünsüzdür. thirdly, Çin lideri Tsi Cinpinin Moskvaya iki günlük səfəri və Rusiya ilə strateji tərəfdaşlığı dərinləşdirmək qərarı Vaşinqtonla Pekin arasında dialoqa mənfi təsir edib.

"Atlas" Research Center

Çin lideri Tsi Cinpinin martın 20-də Moskvada Rusiya prezidenti Vladimir Putinlə  görüşü 4 saat uzanıb. Bu iki ölkə arasında strateji tərəfdaşlığın xüsusiyyətindən irəli gəlir. Bu Tsi Cinpinin üçüncü dəfə Çinin rəhbəri seçilməsindən sonra həyata keçirdiyi ilk xarici səfərdir.

Kreml sahibinin Çinə ehtiyacı var. Təsadüfi deyil ki, Putin görüş zamanı Çin barədə xeyli kompliment söyləyib. Çinin sıçrayışla inkişaf etdiyini və bir çox ölkəni geridə qoyduğunu vurğulayan Putin bu ölkənin özünəməxsus  siyasi kursuyla bazar iqtisadiyyatının vəhdətinin faydalı nəticələr gətirdiyini bildirib. Vladimir Putin Tsi Cinpinin Rusiyaya bir neçə dəfə təxirə salınan səfərinə o qədər əhəmiyyət verib ki, o çinli dostunun Moskvaya gəlişindən əvvəl Çinin məşhur “Jenmin jibao” qəzetində məqalə yayımlayıb. Putin həmin məqaləsində çoxqütblü dünyanın yaradılması vacibliyindən və bu məsələdə Çinin əhəmiyyətli rolundan danışıb. Məqalədə Rusiya və Çin liderlərinin son illərdə 40 dəfəyə yaxın görüşdükləri və iki ölkə arasında münasibətlərin strateji əhəmiyyət kəsb etdiyi bildirilib. 2022-ci ildə iki ölkə arasında ticarət mübadiləsinin həcmi 185 milyard dollara yüksəlib. 2024-cü il üçün 200 milyard dollar hədəf göstərilib. Digər hədəf ticarət mübadiləsində dollardan deyil milli pul vahidlərində keçidi təmin etməkdir. Pekinlə strateji tərəfdaşlıq Kreml üçün həm də ona görə vacibdir ki, Rusiya sanksiyalara görə Avropa ölkələrinə sata bilmədiyi neftin və qazın böyük həcmini Çinə satmağa çalışır.

Çin lideri də Putindən geri qalmayaraq Rusiyanın ünvanına təriflər yağdırıb. Tsi Cinpin Rusiya və Çini mehriban qonşular və etibarlı tərəfdaşlar adlandıraraq Pekinlə Moskvanın beynəlxalq hüquqa söykənərək dünya nizamının formalaşmasına çalışdıqlarını deyib. Rusiyanın Ukraynaya qarşı işğalçı müharibəsi fonunda Çin liderinin bu açıqlaması ikrah doğurur. Pekinin bir müddət əvvəl irəli sürdüyü 12 maddəlik “sülh” təklifi məhz buna görə Vaşinqton və Brüssel tərəfindən rədd edilib.

Gözlənildiyi kimi, Tsi Cinpinlə Vladimir Putin arasında əsas müzakirə mövzusu Ukrayna olub. Çin Rusiyanın strateji tərəfdaşı olsa da, Ukrayna müharibəsinin dayandırılmasında maraqlıdır. Çünki bu müharibə siyasi və iqtisadi zəmində Çinə əlavə problemlər yaradıb. Birincisi, Qərb ölkələrinin Çinlə münasibətlərində gərginlik hökm sürür. Qərb ölkələri Çinin Rusiyaya hərbi texnika satacağından ehtiyatlanırlar. Bu Kremlin maraqlarına cavab verir. Rusiya Çindən hərbi texnika almaqla Pekinin Qərblə münasibətlərinin daha da gərginləşməsində maraqlıdır. İkincisi, Ukraynadakı müharibə Çin məhsullarının dünya bazarlarına nəqlində əngəllər yaradıb. Avropa ölkələrinin Moskvaya qarşı sanksiyaları mövcud olduğundan Çin istehsal etdiyi məhsullarının ixracatında Rusiyanın nəqliyyat imkanlarından istifadə edə bilmir. Bu səbəblərdən Pekin sülh istəyir. Ancaq Pekinin istədiyi “sülh” işğala son qoymağı – Rusiya ordusunun Ukrayna ərazisini tərk etməyi nəzərdə tutmayıb. Pekin Ukraynada Rusiyanın “maraqları” nəzərə alınaraq “sülh” istəyir. Bu isə Rusiyanın Ukraynanın şərqinin işğalını rəsmiləşdirmək anlamı daşıyır.

Tsi Cinpin sülh istəyirsə Putindən sonra Ukrayna prezidenti Volodimir Zelenski ilə də görüşməlidir. Çünki bu görüş olmayacaqsa, Pekinin Rusiyanın maraqları çərçivəsində “vasitəçi” olduğu təsdiq ediləcək. Putinin əlini sıxan və iki gün Moskvada qalan Tsi Cinpin Kiyevə getməyib Zelenski ilə onlayn vasitəsilə müzakirə aparmağa üstünlük verəcəksə, balansı bir daha pozacaq. Bu səbəbdən Pekinin vasitəçiliyi Qərb ölkələrində suallar doğurub. Kiyevin özü də Çin liderinin Moskvaya səfərini diqqətlə izləyib. Kiyev Pekinin sonrakı addımlarını analiz edir. Bu arada, Kiyev meri Vitaliy Kliçkonun Tayvanın xarici işlər naziri ilə təmaslarına dair xəbərlər yayılıb. Pekin Tayvanla təmas saxlayanları sərt tənqid edir. Bununla Pekinə mesaj göndərilib ki, Çin Ukraynanın ərazi bütövlüyünü dəstəkləməsə, öz növbəsində Kiyev Tayvanla təmasları genişləndirə bilər. Əslində ərazi bütövlüyü prinsipi Çin üçün əsas olmalıdır. Çünki Çindən də ayrılmaq istəyən ərazilər var. Pekin yerli separatçılara qarşı sərt tədbirlər görür. Ancaq Rusiyaya gəldikdə Pekin Ukraynanın ərazi bütövlüyünü deyil, dostunu və tərəfdaşının separatçı maraqlarını əsas götürür.

"Atlas" Research Center

Rusiya, İran və Çin martın 15-dən başlayaraq Oman körfəzində 4 günlük birgə hərbi təlimlər keçiriblər. Bundan əvvəl fevralın 17-də Rusiya, Çin və Cənubi Afrika Respbulikası Hind okeanında 10 günlük birgə hərbi təlimlər keçirmişdilər. Hazırki hərbi təlimlər “Dəniz təhlükəsizliyi – 2023” adlanırdı. Üç ölkə arasında oxşar birgə hərbi təlimlər 2019-cu ildə də keçirilmişdi. Həmin ildə keçirilən hərbi təlimlər Oman körfəzi ilə yanaşı Hind okeanını da əhatə edirdi.

ABŞ-ın Rusiya, İran və Çinə qarşı müxtəlif sanksiyaları mövcuddur. İsrail İranı uranı zənginləşdirməsinə və bölgədəki müxtəlif qrupları silahlandırdığına görə hədəf götürüb. Buna görə də Rusiya-Çin-İran birgə hərbi təlimləri Qərb ölkələrinin, o cümlədən İsrailin narahatlığına səbəb olub. Hərbi təlimlər zamanı dəniz quldurlarına qarşı birgə mübarizə üsulları tətbiq edilsə də, fərqli məqsədlər də var. Hərbi təlimlər gündüz və axşam saatlarında atışlar həyata keçirilib.

Çin İrandan neft alır. Ona görə də Çin üçün vacib olan nefti İran sahillərindən təhlükəsiz şəkildə daşımaqdır. Pekin buna görə ortaq təlimlərə əhəmiyyət verib. İran da neftini təhlükəsiz şəraidə Çin sahillərinə çatdırmaq istəyir. Bəs Rusiyanın bu təlimlərdə marağı nə idi? Rusiya sadəcə gücünü ABŞ-a göstərməyə çalışır. Ukraynada işğalçı müharibə aparan Rusiyanın Avrasiya və Yaxın Şərq bölgələrində də fəal olduğunu nümayiş etdirmək istəyir. Rusiyanın bir başqa məqsədi də var. Moskva bu təlimlərlə Vaşinqtona mesaj göndərib ki, tankerlərin okeanlarda təhlükəsiz hərəkətinə nəzarət etmək imkanına malikdir. Yəni Rusiya Avropanın enerji  bazarından uzaqlaşdırılsa da, hərbi təlimlərdə iştirak vasitəsilə dünyanın digər bazarlarında fəal olacağına işarə edib.

ABŞ yaxın məsafədən rəqiblərinin hərbi təlimlərini gəmiləri vasitəsilə izləyib. Amerikanın hərbi dəniz qüvvələri hər zaman Oman körfəzində mövcud olub. Moskva-Tehran-Pekin üçbucağı Vaşinqton üçün ciddi təhlükə mənbəyidir. Vaşinqton bu ittifaqı zəiflətmək üçün dövlətlərdən biri ilə sıx əməkdaşlığa malik olmalıdır. Ancaq Vaşinqtonun hər üçü ilə münasibətləri gərgindir. Vaşiqnton Çini oyundankənar vəziyyətə salmaq istəyir. Ancaq hələ ki, bunu reallaşdıra bilməyib. Pekin Rusiyanın Ukraynaya qarşı müharibəsini dəstəkləmir. Ancaq Pekin eyni zamanda Kremli müharibəyə görə qınamır. Əksinə Çin lideri Tsi Cinpinin Moskvaya səfəri başlayıb. O dostu Vladimir Putinlə tərəfdaşlığın genişləndirilməsi mövzularını müzakirə edəcək.

"Atlas" Research Center

İran və Səudiyyə Ərəbistanı münasibətləri normallaşdırmaq barədə razılığa gəliblər. Münasibətlərin normallaşması ilə bağlı danışıqlar Pekində keçirilib. Görüş yerinin Çin paytaxtı seçilməsi təbii idi. Pekin həm İran, həm də Səudiyyə Ərəbistanlı ilə sıx münasibətlərə malikdir və bu iki dövlət arasında gərginliyin azalmasını istəyir. Çin lideri Si Tsinpin müxtəlif vaxtlarda həm İrana, həm də Səudiyyə Ərəbistanına səfər edib. Tehran və Ər-Riyad eyni zamanda Çinlə tərəfdaşlıq əlaqələrini genişləndirmək istəyirlər. Pekinə çətin olacaq. Çünki siyasətləri bir-birinə zid olan İran və Səudiyyə Ərəbistanını uzun müddətə barışdırmaq problematikdir.

Buna baxmayaraq, İran və Səudiyyə Ərəbistanı iki ay ərzində diplomatik münasibətləri bərpa etmək, səfirlikləri açmaq barədə razılığa gəliblər. İki ölkənin xarici işlər nazirləri qərarı həyata keçirmək üçün yaxın günlərdə görüşəcək. İranın xarici işlər naziri Hüseyn Əmir Abdullahian deyib ki, İran və Səudiyyə Ərəbistanı arasındakı əlaqələrin normallaşması iki ölkəyə, regiona və İslam dünyasına böyük töhfə verəcək.

İranla Səudiyyə Ərəbistanın münasibətləri tam normallaşacağını gözləmək çətindir. Çünki Tehran bölgə ölkələrinin daxili işlərinə qarışır, müxtəlif silahlı qrupları dəstəkləyir və bu siyasətindən əl çəkmək istəmir. Misal üçün Tehran Yəməndəki silahlı qruplaşmanaları dəstəkləyir, onlar isə qonşu Səudiyyə Ərəbistanına problemlər yaradırlar. Tehran bu siyasətindən əl çəkəcəkmi? Çətin. Deməli, münasibətlərdə gərginlik azalmayacaq. Tehrandakı dairələr isə Səudiyyə Ərəbistanın İrandakı narazı qüvvələri dəstəklədiyini, bəzilərini isə silahlandığını iddia edirlər.

Buna baxmayaraq, diplomatik münasibətlərin bərpası Tehran üçün vacibdir ki, Qərbin sanksiyaları fonunda Səudiyyə Ərəbistanın simasında rəqiblərdən birinin neytral siyasətə sövq edə bilsin. Ancaq yarana biləcək kiçik problem yenidən iki ölkə arasında diplomatik münasibətləri qopma nöqtəsinə gətirəcək. Çünki İrandakı mühafizəkar rejim “ənənəvi siyasətindən” imtina etməyəcək.

 "Atlas" Research Center

“Wall Street Journal” dərgisində yayımlanan məqaləyə görə, ABŞ Çinə qarşı yeni sanksiyalar paketi tətbiq etməyə hazırlaşır. Vaşinqton Amerika şirkətlərinə Çinin bir sıra texnoloji sahələrinə yatırım qoymağı qadağan edəcək. Vaşinqton Çinin mikrosxemlərin istehsalında liderliyini əngəlləmək istəyir. Pekin Vaşinqtonu Ümumdünya Ticarət Təşkilatının qaydalarını pozmaqda ittiham edib.

“Reuters” agentliyinin xəbərinə görə, Vaşinqton Çinin yarımkeçiricilər sahəsinin inkişafını da əngəlləməyə çalışır. Amerika vətəndaşlarına Çinin texnoloji şirkətlərində işləmək qadağan ediləcək. Vaşonqtonda hesab edirlər ki, Pekin illər uzunu Amerika şirkətlərinin texnoloji kəşflərindən istifadə edərək Çinin eyni sahədə fəaliyyətini genişləndirib və bu naliyyətlərdən ordunun təhcizatı üçün istifadə olunub.

ABŞ-ın əngəllərinə ilk reaksiya Çinin bu ölkədəki səfirliyindən gəlib. Səfirliyin yaydığı açıqlamada, heç bir qadağanın Çin elminin və texnologiyalarının inkişafına mane olmayacağı bildirilib. Qadağalar dövlət katibi Entoni Blinkenin Çinə səfərindən sonraya saxlanılmışdı. Ancaq səfər Amerika səmasında Çin kəşfiyyat şarlarının uçması səbəbindən təxirə salındı. Bu səbəbdən Vaşinqton qadağa qərarlarını daha erkən verəcəyini bəyan edib.

Pekin ABŞ qadağalarına qarşı mübarizə strategiyası hazırlamağa başlayıb. Çin lideri Tsi Sinpinin baş müşaviri Lyu Xenin sözlərinə görə, ölkə təhlükəsizliyi və modernləşdirilməsi üçün gərəkən bütün addımlar atılacaq. Ancaq bəyanatla problem həll olunmur.

Çində yüksək texnologiyalar və çiplərin istehsalı sahələri üzrə mütəxəssislərin sayı çox deyil. Yəni Amerika Çinə problem yarada bilər. 2024-ci il üçün Çinin yarımkeçiricilərin sənayesində 800 min işçiyə ehtiyacı olacaq. Çin bunların üçdə bir hissəsini xarici ölkələrdən cəlb etməyi planlaşdırır. Çin Yaponiya, Cənubi Koreya və Hollandiyaya müraciət edərək yarımkeçiricilərin istehsalında əngəllərə qarşı birgə mübarizə aparmağı təklif edib. Bu ölkələrin Çinin çağırışına müsbət cavab verəcəyi çətindir. Bu ölkələr ABŞ-la strateji tərəfdaşdırlar. Əksinə Vaşinqton tərəfdaşlarının Çinin yüksək texnologiyalar istehsalına qoyulan qadağalara şərik olmasını istəyir.

"Atlas" Research Center

Hindistan, Avstraliya və Yaponiya Çinə qarşı birliyi gücləndirməyə qərar veriblər. Avstraliyanın baş naziri Entoni Albaneze Hindistana səfər edərək, baş nazir Narendra Modi ilə ikitərəfli əlaqələrin inkişafını müzakirə edib. Yaxın günlərdə Yaponiyanın baş naziri Fumio Kisidonun da Dehliyə səfəri planlaşdırılıb. Bu ölkələr ABŞ birlikdə QUAD adlı dördtərəfli dialoq formatı yaradıblar. Format Çinin bölgədə artan gücünə qarşıdır. Təşkilat mayın 24-də zirvə toplantısına hazırlaşır.

Hindistanla Avstraliya arasında sammitlər hər il keçirilir. Baş nazirlər görüşür və fikir mübadiləsi aparırlar. “Böyük iyirmilərin” (G20) hazırki sədri kimi Hindistan Avstraliya ilə hərbi əməkdaşlığı genişləndirməyi planlaşdırır. Avstraliyanın baş naziri Hindistanla əlaqələrin möhkəmlənəcəyinə ümidlidir: “Strateji tərəfdaşlığı gücləndirməliyik. Hərbi, iqtisadi və texnologiya sahələrində ortaq laiyəhələrin reallaşdırılmasına ehtiyac var”.

Hindistan kimi Avstraliya da ordusunu gücləndirir. Avstraliya “Boeing” şirkətindən 29 “Apache” markalı hərbi helikopter alınmasıyla bağlı müqavilə imzalayıb. Bu helikopterlər ən müasir avadanlıqlarla təhciz olunub. Avstraliya bundan başqa hərbi təyyarələri və gəmiləri üçün raketlər, tank və müxtəlif zirehli texnikalar da alıb. Avstraliya ABŞ və Böyük Birtaniya ilə əməkdaşlıq çərçivəsində atom sualtı gəmilər istehsal etməyə başlayacaq. Bu əməkdaşlıq formatı isə ölkələrin baş hərflərinə uyğun olaraq AUKUS adlanır.

Bu arada, ABŞ Sakit və Hind okeanı bölgəsində hərbi gücünü artırıb. ABŞ bölgədəki müxtəlif tərəfdaşları ilə ikitərəfli və çoxtərəfli əsaslarda hərbi təlimlər keçirir. Son təlimlər Yaponiya sahillərində keçirilib. Çünki son vaxtlar Çin Rusiya ilə birgə Yaponiya sahillərinə yaxın ərazilərdə hərbi təlimlər keçirib. Bundan başqa Şimali Koreya Yaponiya sahillərinə yaxın ərazilərdə raket sınaqları keçirib. Bu Tokio və onun müttəfiqlərini ciddi narahat edib. Ona görə də bölgə ölkələri birgə hərbi təlimlər vasitəsilə Çin, Şimali Koreya və Rusiyaya ciddi mesaj göndəriblər.

Pekin Çinə qarşı yaradılan siyasi və hərbi birliklərin uğursuzluğa düçar olacağı qənaətindədir. Pekin bölgənin hərbiləşdirilməsinin əleyhinə çıxsa da, özü bölgədə hərbi gücünü artırıb, okeanlara yeni gəmilər buraxıb. Çinin hərbi gəmiləri Tayvan və Yaponiya sahillərinə yaxın ərazilərdə üzürlər. Bölgə ölkələrini Çinin bu il üçün hərbi büdcəsini 7 faiz artırması da narahat edib. Bu 225 milyard dollardır. Müqayisə üçün Hindistanın hərbi büdcəsi 73 milyard dollar, Avstraliyanın hərbi büdcəsi 48 milyard dolar, Yaponiyanın hərbi büdcəsi isə 51 milyard dollardır. Göründüyü kimi, Çinin hərbi büdcəsi bu ölkələrin birgə hərbi büdcəsinin tamamından çoxdur.

"Atlas" Research Center

Before the meeting of foreign ministers of the "big 20" in India, the ministers of rival countries visited each other in different places. Russian Foreign Minister Sergey Lavrov arrived in Baku on February 27, and from there he attended the meeting in Delhi. US Secretary of State Anthony Blinken went to Delhi after visiting Central Asian countries.

Anthony Blinken participated in the 5+1 format meeting in Central Asian countries. In addition to Blinken, the foreign ministers of 5 Central Asian countries participated in this meeting. This format has been operating since 2015. Blinken also met with the presidents of Kazakhstan and Uzbekistan and exchanged wide views on the expansion of relations.

The main goal of Washington's cooperation with this region is to reduce the influence of Russia and China in Central Asia. However, in order to achieve this, US investments in Central Asian countries should increase. Otherwise, it will not be possible to suppress Russia and China in the region. There are several factors working in favor of Russia and China.

Firstly, Millions of citizens of Central Asian countries work as cheap labor in Russia and send their earnings home. That finance has a certain share in the budgets of Central Asian countries.

Second, The pipelines of several Central Asian countries pass through Russia. Kazakhstan transports its oil, and Turkmenistan's gas, through pipelines passing through Russia to Dumya markets. It is true that at this time, Russia also dictates the conditions to Kazakhstan and Turkmenistan. Kazakhstan and Turkmenistan also have energy cooperation with China.

thirdly, China has invested billions of dollars in Central Asian countries. Central Asian countries have huge debts to China. In exchange for these debts, Beijing tries to dictate terms to those countries in a number of cases.

Nevertheless, Washington informs Central Asian countries about the threat of Russia and China. For example, Anthony Blinken mentioned Russia 10 times during his press conference in Astana and called this country an aggressor each time. Blinken also said at the press conference that he supports the reform program of Kazakhstan President Tokayev.

Although Blinken did not name China at the press conference, he urged his Central Asian colleagues to be careful in their relations with Beijing in closed meetings. In 2023, China increased its military budget by 7 phases. This is equivalent to about 225 billion dollars.

Beijing has linked the increase in military spending to the challenges it faces. Obviously, it is about the rising tension around Taiwan. However, there is tension in China's relations with Taiwan and the US as well as neighboring countries. Because of this, Beijing has increased its military spending. There is no tension in Beijing's relations with Central Asian countries. Nevertheless, China's growing military power is also closely watched by Central Asian countries.

"Atlas" Research Center

Ukraine and Western countries were worried about the President of Belarus Alexander Lukashenko. Kyiv and the capitals of Western countries believe that Lukashenko will join the invasion of Ukraine. Because Russian President Vladimir Putin's pressure on Lukashenko has increased. Putin wants Lukashenko to open a second front against Ukraine. The owner of the Kremlin visited Minsk for this purpose some time ago.

Alexander Lukashenko does not want his country to participate in the war. The society, army and generals of Belarus are also of the opinion that the war against Ukraine does not concern them. However, Belarus is economically and politically dependent on the Kremlin. For this reason, it is difficult for Lukashenko to say "no" to Putin every time. Unlike Russia, the Belarusian embassy in Ukraine continues to operate. With this, Kiev sends a message to Minsk that despite the disagreement, they are ready to continue their contacts with Belarus. However, if Minsk joins the war with Russia, Ukraine will have to fight against Belarus.

Meanwhile, Alexander Lukashenko visited China and met with the leader of this country, Xi Jinping. Lucasheno had several goals for this trip.

Firstly, Alexander Lukashenko indicated that he supports China's position on the issue of Ukraine. He stressed that he supports Beijing's 12-point proposal. Some time ago, China sent a 12-point package of proposals to Russia and Ukraine to end the war. Although the proposals were not accepted, they were supposed to strengthen the image of Beijing as a pro-peace. Although China acts as a strategic partner of Russia, it supports the territorial integrity of Ukraine.

Second, Alexander Lukashenko is trying to strengthen economic relations with China. Lukashenko wants China to increase its investments in Belarus. With this, Lukashenko hopes to reduce his economic dependence on Russia. However, the ongoing war with the neighborhood does not create a fertile ground for China to increase its investments in Belarus. Beijing has made large investments in the countries of Central Asia, and it is difficult to do the same for Belarus. The Russia-Ukraine war must stop so that Beijing can decide to invest in Belarus.

Western countries have sanctions against Belarus as well as Russia. There is also tension in US relations with China. Washington and Brussels warned Beijing that China should not sell arms and military equipment to Russia. Beijing has not decided. China's main trading partners are in the West. Therefore, Beijing wants the war in Ukraine to end as soon as possible. However, Beijing cannot influence Moscow. In this sense, Beijing can directly convey its message to Moscow and use the mediation of the Belarusian president. In any case, the Russia-Belarus-China political alliance will not please the West, and this factor will create additional problems in Beijing's relations with Western countries.

"Atlas" Research Center