Рубрика: Анализы

İranda iyunun 28-də prezident seçkisi keçiriləcək. Müxtəlif rəy sorğularına və aparılan müşahidələrə görə, rəqabət əsasən 3 namizəd – Milli Təhlükəsizlik Şurasının keçmiş baş katibi Səid Cəlili, Təbrizin millət vəkili, sabiq səhiyyə naziri Məsud Pezeşkiyan və parlamentin sədri Məhəmməd Baqir Qalibaf arasında gedəcək. İran Konstitusiyasına görə Prezidentinin böyük səlahiyyətləri yoxdur, əsas səlahiyyət sahibi ali dini liderdir, onun istəyi əleyhinə siyasət yürütmək və qərar vermək mümkün deyil. Buna baxmayaraq, indiki halda İranda Prezidentin kim olacağına diqqət artıb. Bu ali dini liderin yaşlı və xəstə olması, o cümlədən İran iqtisadiyyatının artan problemləri ilə bağlıdır.

Bu arada, İranda yaşayan azərbaycanlılar arasında prezident seçkisi ilə bağlı maraqlı polemika gedir. İrandakı azərbaycanlıların bir qrupu hesab edir ki, seçkiləri əvvəlki illərdə olduğu kimi boykot etmək lazımdır, çünki İranda prezidentin islahatçı olması belə heç nəyi dəyişməyəcək, verilən vədlər yerinə yetirilməyəcək. İkinci qrup azərbaycanlılar isə əksinə, azərbaycanlı namizəd Məsud Pezeşkiyana dəstək verilməsini lazım bilirlər. Onların arqumenti belədir ki, 17-ci ildir Təbrizin millət vəkili Məsud Pezeşkiyan bölgənin, o cümlədən azərbaycanlıların problemlərinə yaxından bələddir, vaxtilə İran parlamentində Türk Fraksiyasının üzvü olub, çıxışlarında İranın xarici siyasətini kəskin tənqid edib. O heç bir ölkənin daxili işlərinə müdaxilə edilməməsinin vacibliyini vurğulayıb. Məsud Pezeşkiyanın sözlərinə görə, vəziyyət elə bir yerə çatıb ki, hər hansı bir hadisə baş verdiyi zaman digər ölkələr İranın onların daxili işlərinə müdaxiləsini hiss edirlər. “Hamı ilə dava-dalaşdayıq. Heç bir ölkəyə müdaxilə etməməliyik. Lakin istər-istəməz elə hadisələr baş verir ki, digər ölkələr bizim müdaxilə etdiyimizi hiss edirlər və bu, qonşu ölkələrin bizə olan düşüncələridir”, – deyə təblizli millət vəkili çıxışında vurğulayıb. Prezidentliyə namizədin fikrincə, ölkədə problemlər vaxtında həll edilmədiyi üçün üst-üstə yığılır və sonra onları həll etmək daha da çətinləşir. Buna görə də ölkə inkişaf edə bilmir. Bu çıxış Məsud Pezeşkiyanın azərbaycanlılar üçün nəsə etməyə çalışa biləcəyinin işarəsidirmi? Hər halda Məsud Pezeşkiyan azərbaycanlıların səsi hesabına qələbə qazanarsa, azərbaycanlılar qarşısında məsuliyyəti artacaq. Sınamağa dəyər.

Исследовательский центр "Атлас"

Amerika Birləşmiş Ştatlarının ardınca Avropa İttifaqı da Çindən idxal olunan elektrik avtomobillərinə gömrük qiymətlərini artırıb. ABŞ Çinin məhsullarına 100 faizlik gömrük rüsumu tətbiq edib. Avropa İttifaqında isə bu artım 17 və 38 faiz arasındadır. Brüssel bununla bağlı araşdırmaları ötən ilin oktyabr ayından aparıb. Çinin elektrik avtomobillərinə gömrük qiymətlərinin artırılmasını dəstəkləyən əsas dövlət Fransadır.

Brüssel nədən bu addımı atıb? Məsələ burasındadır ki, Çinin ucuz elektrik avtomobillərinin Avropada satış həcmi ildən-ilə artır və Avropada elektrik avtomobilləri istehsalçıları rəqabətdə geri qalırlar. Bunun da səbəbi Çin dövlətinin öz istehsalçılarına böyük subsidiyalar ayırmasıdır. Brüssel isə bunu ədalətsiz rəqabət kimi qiymətləndirib. 2019-cu ildə Çinin elektrik avtomobillərinin Avropa bazarındakı payı cəmi 1 faiz idisə, bu il bu rəqəm 8 faizə çatıb, gələn il üçün bu rəqəmin iki dəfə artacağı proqnozlaşdırılır. “Rhodium Group” Araşdırma Mərkəzinin hesabatına görə, 2020-ci ildə Çinin Avropada satdığı elektrik avtomobillərinin həcmi 1.6 milyard dollar idisə, 3 il sonra bu rəqəm 11.5 milyard dollara çatıb. Çinin elektrik avtomobillərinin qiyməti Avropada istehsal olunan elektrik avtomobillərinin qiymətindən 20 faiz ucuzdur. Brüssel bu səbəbdən bunun qarşısını almağa qərar verib.

Fransa Çində istehsal olunan elektrik avtomobillərinin gömrük qiymətlərinin artırılmasının tərəfdarı olsa da, Almaniya ehtiyatlı mövqedən çıxış edib. Çünki, Berlin Pekinin cavab addımından ehtiyatlanıb. Almaniyada istehsal olunan avtomobillər Çin bazarında böyük paya sahindir. İndi isə Çin də Avropada istehsal olunan avtomovillər üçün oxşar görmrük rüsumları tətbiq edəcək. Bu da Çində Almaniya istehsalı olan avtomobillərin satış həcmini azaldacaq. Almaniyanın iki məşhur avtomobil istehsalçısı olan “Volkswagen” və “Mercedes Benz” durumdan narahatdırlar.

Pekin hesab edir ki, Brüsselin rüsum artırma qərarı yalnız Çinlə Avropa İttifaqı arasında ticarət tərəfdaşlığına zərər vurmayacaq, bu eyni zamanda dünyada avtomobil istehsalı və satışına mənfi təsir edəcək. Brüssel elektrik avtomobilləri ilə yanaşı Çində istehsal olunan günəş panellərinə və külək turbinlərinə də gömrük rüsumunu artırmağa qərar verib. Çünki Çinin bu məhsulları da Avropada istehsal olunan oxşar məhsullardan ucuzdur.

Beləliklə, Avropa İttifaqı ilə Çin arasında ticarət müharibəsi genişlənib. Pekin Avropada istehsal olunan kənd təssərrüfatı və aviasiya sektorunu əhatə edən məhsullara da gömrük rüsumunu artırmağı planlaşdırır. Bu Fransanın bu məhsullarının ixracına mənfi təsir edəcək. Ticarət müharibəsinin növbəti mərhələdə ağartı məhsullarına tətbiq olunacağı bildirilib. Avropa İttifaqı kənd təssərrüfatı məhsullarının 1\4 hissəsini Çinə ixrac edir. Avropa İttifaqının 2023-cü ildə bundan gəliri 5 milyard avro olub.

Исследовательский центр "Атлас"

Rusiya Prezidenti Vladimir Putin son aylarda xarici səfərlərinin sayını artırıb. O ilk növbədə Ukrayna müharibəsində Rusiyaya dəstək verən dövlətlərə üstünlük verib. Kreml sahibi Çindən sonra Şimali Koreya və Vyetnama səfər edib. Vladimir Putin Koreya Xalq Demokratik Respublikasına sonuncu dəfə 24 il əvvəl, yəni 2000-ci ildə səfər etmişdi. Putində başqa keçmiş SSRİ liderlərindən heç biri, o cümlədən Rusiyanın ilk prezidenti Boris Yeltsin Şimali Koreyaya səfər etməmişdilər. Putin isə bu ölkəyə ikinci dəfədir səfər edib. Putindən başqa dünya liderlərindən sadəcə Çin lideri Tsi Cinpin 2019-cu ildə Pxenyana səfər edib.

ABŞ və Cənubi Koreya Putinin Şimali Koreyaya səfərindən çox narahat olublar. Vaşinqton və Seul hesab edirlər ki, Rusiya hərbi texnologiyalarını Şimali Koreya ilə paylaşa bilər. Həqiqətən Rusiya ilə Şimali Koreya arasında iqtisadi əlaqələr aşağı səviyyədədir, 2021-ci ildə ticarət mübadiləsi cəmi 2 milyon dollar civarında olub.  Doğrudur sonrakı iki ildə ticarət mübadiləsi artıb və 29 milyona çatıb. Ancaq Rusiyanın Cənubi Koreya ilə ticarət mübadiləsi miqyasında bu çox kiçik rəqəmdir. Rusiya ilə Cənubi Koreya arasında ticarət mübadiləsinin həcmi 15 milyard dollardan çoxdur. Yənu bu rəqəmlərdən də görünür ki, Şimali Koreya Rusiyanın ticarət tərəfdaşı deyil. İki ölkə arasında əlaqələr siyasi dəstək müstəvisində qurulub. Pxenyan Ukraynaya qarşı müharibədə Rusiyaya dəstəyini ifadə edib. Vaşinqtonla Seulu əsas narahat edən məhz bu amildir. Bu iki dövlətin rəsmilərinin fikrincə,  Rusiya Şimali Koreyaya sualtı gəmilər, ballistik raketlər üçün texnologiyalar ötürə bilər. Bu mümkündür. Rusiya ilə Koreya Xalq Demokratik Respublikası arasında Hərtərəfli Strateji Tərəfdaşlıq haqqında saziş imzalanıb. Bu sazişə görə, tərəflərindən birinə qarşı təcavüz halında hərbi yardımın göstərilməsi nəzərdə tutulub.

Pekin Kremlin tərəfdaşı olsa da, Rusiyanın Şimali Koreya ilə strateji tərəfdaşlığına ehtiyatla yanaşır. “Reuters” agentliyi Pekinin Qərbə qarşı Rusiya-Şimali Koreya ittifaqına qoşulmaq istəmədiyini yazıb. Pekinin Pxenyana böyük təsir imkanları var və Çin bunu Rusiya ilə bölüşmək istəmir. Pekin Rusiyanın Vyetnamla tərəfdaşlığından da narahatdır. Çünki Şimali Koreya kimi Vyetnamın da Çinlə özəl münasibətləri var. Buna baxmayaraq, Vyetnam ətraf adalara nəzarət məsələsində Çinlə fikir ayrılığına malikdir. Pekində hesab edirlər ki, Rusiya Vyetnamla əlaqələri inkişaf etdirməklə bu ölkəni Çindən uzaqlaşdıra bilər.

Vyetnam son illərdə xarici siyasətini və ticarət mübadiləsini şaxələndirməyə çalışır. Çindəki xarici müəssisələrin bir qismi alternativ olaraq Vyetnama və digər qonşu ölkələrə köçürlər. O biri tərəfdən ABŞ Çin məhsullarına gömrük rüsumlarını artırdığına görə, Pekin özü də başqa bazarlara ixracatını artırıb. Misal üçün Çinin Meksika və Taylanda ixracatı iki dəfədən çox artıb. Ancaq bütün hallarda Pekin rəqibi ABŞ və ya tərəfdaşı Rusiyanın Çinin qonşularıyla sıx əlaqələrindən narahatlığını gizlətmir.

Исследовательский центр "Атлас"

Ukraynaya əsas dəstək verən dövlətlərdən biri Böyük Britaniyadır. Bu ölkənin baş naziri Rişi Sunak bir müddət əvvəl Kiyevə səfər edərək Ukrayna ilə təhlükəsizlik sahəsində strateji saziş imzaladı. Daha sonra oxşar sazişlər digər ölkələr də müharibə aparan Ukrayna ilə imzaladılar.

Rişi Sunak keçmiş baş nazir Devid Kemeronu xarici işlər naziri təyin etdikdən sonra Londonun xarici siyasətində fəallığı artıb. Devid Kemeron ölkəsinin iki tərəfdaşı olan  ABŞ və Fransadakı mümkün dəyişikliklərə hazır olmanın vacibliyi qənaətindədir. ABŞ-da Donald Trampın, Fransada isə Le Penin prezident seçiləcəyi təqdirdə London siyasətini yeni reallıqlara uyğunlaşdırmaq məcburiyyətində qalacaq. Kemeronun mövqeyi belədir ki, ABŞ və Fransada hakimiyyətə kim gəlirsə gəlsin London Vaşinqton və Parislə tərəfdaşlığını davam etdirməlidir. Qəzzada bombardmanlar davam edərkən Böyük Britaniyanın İsrailə silah satışı Kemeronu narahat etmir. Çünki, İsrail ona lazım olan silahların cəmi yüzdə birini Böyük Britaniyadan alır. İsrail silah və hərbi texnikaya olan tələbatının böyük hissəsini ABŞ-dan əldə edir.

Kemeron ölkəsi üçün iki istiqamətdən təhlükənin olduğu qənaətindədir. Kemeron Rusiyanın durdurmağın vacibliyi ilə yanaşı Çinin aqressiv siyasətindən də narahatdır. Kemeron hesab edir ki, Çin Böyük Britaniyaya qarşı kiber hücumlarını genişləndirib. Əslində Kemeron baş nazir olduğu illərdə Böyük Britaniya ilə Çin arasında əməkdaşlığa üstünlük verirdi. Hazırda şərtlər dəyişib. Kemeronun fikrincə, Pekinin xarici və təhlükəsizlik siyasəti dəyişdiyi üçün London da siyasətində müvafiq dəyişikliklər etməlidir. Pekinin Cənubi Çin dənizinin mübahisəli bölgələrinə iddialarının daha aqressiv şəkildə həyata keçirilməsi Böyük Britaniyanı narahat edir. Çünki həmin bölgədə Böyük Britaniyaya məxsus gəmilər də üzür. Çin sahil mühafizəsinin mübahisəli sularda “Çinin milli təhlükəsizliyini və maraqlarını təhlükə altına alan əcnəbiləri” araşdırmaq hüququna malikdir. Bu səbəbdən Çinlə Filippin arasında da münasibətlər gərginləşib.

Исследовательский центр "Атлас"

İsveçrədə Ukrayna ilə bağlı Sülh Forumunda iştirak edən ABŞ Prezidentinin milli təhlükəsizlik üzrə müşaviri Ceyk Sallivan ikitərəfli görüşlər çərçivəsində Ermənistan Təhlükəsizlik Şurasının katibi Armen Qriqoryanla fikir mübadiləsi aparıb. Görüşdə Ermənistan-Amerika təhlükəsizlik əməkdaşlığının aspektləri, həmçinin Ermənistanın müdafiə və təhlükəsizliyinin gücləndirilməsində ABŞ-ın dəstəyi müzakirə edilib.

Bu görüşün ardınca Vaşinqtondan İrəvana qısa məzmunlu mesaj göndərilib: “Tərəfinizi seçin, Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatında qalıb qalmamaqla bağlı qərar verin”. Əslində bu mesajı Ceyk Sallivan Armen Qriqoryana birbaşa da deyib. Əgər İrəvan Ermənistanın müdafiə və təhlükəsizliyinin gücləndirilməsində ABŞ-ın dəstəyi müzakirə edirsə, onda Vaşinqtonun tələbini yerinə yetirmək məcburiyyətindədir. Tələb isə qətidir: “Məndə dəstək istəyirsənsə, düşmənim Rusiyanın hərbi təşkilatını tərk etməlisən!”. Sallivan böyük ehtimalla Qriqoryana Ermənistanın Azərbaycanla məsələləri sürətlə həll etməyi də tövsiyyə edib. Bunu İrəvana səfər edən amerikalı diplomatlar da deyirlər. Vaşinqtonun mövqeyi belədir ki, nə qədər ki Rusiyanın başı Ukrayna müharibəsinə qarışıb, Cənubi Qafqazda sülh və bölgə ölkələri arasında əməkdaşlığın başlanılmasına nail olmaq lazımdır. Vaşinqton Ermənistanın regional layihələrdə iştirakını, Orta dəhlizə qoşulmasını istəyir. Ancaq bunun reallaşması üçün Azərbaycanla Ermənistan arasındakı məsələlər həll olunmalı, Zəngəzur dəhlizi açılmalı, Ermənistan Konstitusiyasında qonşu dövlətlərə ərazi iddialarını əks etdirən bəndlər çıxarılmalıdır.

İrəvan qərar verməkdə çətinlik çəkir. Ermənistan hökuməti bir tərəfdən ABŞ-dan dəstək istəyir, digər tərəfdən Rusiya ilə ipləri qoparmaqdan ehtiyat edir. Misal üçün Armen Qriqoryan Ukrayna ilə bağlı Sülh Forumunda iştirak etsə də, nə çıxış edib, nə də yekun bəyanata imza atıb.

Bu arada, Ceyk Sallivan İsveçrədən birbaşa Hindistana yollanıb. O Dehlidə Hindistanın xarici işlər naziri Subrahmanyam Jaishankarla və hindli həmkarı Adcit Dovalla görüşüb. Bu, Narendra Modi üçüncü dəfə baş nazir seçildikdən sonra yüksək rütbəli ABŞ rəsmisinin Hindistana ilk səfəridir. Sallivan Qriqoryanla olduğu kimi Subrahmanyam Jaishankarla və hindli həmkarıyla iki ölkə arasında təhlükəsizlik sahəsində əməkdaşlığın mövcud vəziyyətini müzakirə edib. Hindistan Ermənistan kimi İsveçrədə Sülh Forumunun yekun bəyanatına imza atmasa da, ABŞ-la strateji əməkdaşlığı inkişaf etdirməkdə maraqlıdır. ABŞ Sakit Okean bölgəsində Hindistan və digər ölkələrlə birlikdə təhlükəsizlik çəmbərini gücləndirməyə çalışır.

Исследовательский центр "Атлас"

Rusiya ilə yanaşı Çin də müxtəlif sanksiyalarla üz-üzədir. Pekin Vaşinqtondan sanksiyaların ortadan qaldırlmasını tələb edir. Bu baş verməsə Çin də ABŞ-a qarşı sanksiyalar tətbiq edə biləcəyini açıqlayıb.

Cozef Bayden administrasiyası Çinlə mübarizədə yeni mərhələyə keçib. Vaşinqton Çinin süni intellekt üçün istifadə edilən çip texnologiyasına çıxışı ilə bağlı əlavə məhdudiyyətləri nəzərdən keçirir və bu, hazırda bazara çıxan yeni avadanlıqları hədəfləyir. Bu yolla Çinin qabaqcıl çip texnologiyalarına çıxış imkanları məhdudlaşdırılacaq. ABŞ-ın məqsədi Çinin süni intellekt modellərini qurmaq və idarə etmək üçün lazım olan mürəkkəb hesablama sistemlərinin yığılmasını çətinləşdirməkdir. Intel və Advanced Micro Devices kimi şirkətlər, o cümlədən Tayvan Semiconductor Manufacturing Company, Samsung Electronics gələn il ərzində yeni dizaynlı yarımkeçiricilərin kütləvi istehsalına başlamaq niyyətindədirlər.

Bu arada, ABŞ-dan Çinə daha bir zərbə dəyəcək. ABŞ Konqresinin respublikaçı və demokratlardan ibarət nümayəndə heyəti Hindistana səfəri zamanı Tibetin mühacirətdə olan dini lideri Dalay Lama ilə görüşəcəklər. Nümayəndələr Palatasının Xarici Əlaqələr Komitəsinin Respublikaçı sədri Maykl Makkol Hindistana ikipartiyalı nümayəndə heyətinə rəhbərlik edəcək. Nümayəndə heyətinin tərkibində Nensi Pelosi də var. Nensi Pelosi Nümayəndələr Palatasının sədri olduğu 2017-ci ildə Hindistana səfər edərək Dalay Lama ilə görüşüb. Bundan 9 il əvvəl də Nensi Pelosi Dalay Lama ilə görüşmüşdü. Həmin görüşün məqsədi 2008-ci ildə Tibetdə Çinin mərkəzi hökumətinə qarşı başlanan etiraz aksiyalarına dəstək idi. Görünür, bu səbəbdən Nensi Pelosi bu dəfə də nümayəndə heyətinin tərkibinə daxil edilib. Dalay Lama özü də keçmiş illərdə ABŞ-da səfərdə olub, hətta Ağ Evdə qəbul olunub. Nensi Pelosinin vaxtilə Tayvana səfəri də Çin-ABŞ münasibətlərində gərginlik yaratmışdı.

Çin Tibeti 1950-ci ildə nəzarətə götürüb. O zaman hələ gənc Dalay Lama bölgəni tərk edərək Hindistan ərazisində yerləşib. Bu səbbədən Çinlə Hindistan arasında münasibətlər gərginləşib. Dalay Lama Nobel Sülh mükafatı sahibidir. O bir çox dövlətə səfərlər edib, ölkə başçıları ilə görüşüb. Pekin bu səfərləri və görüşləri hər zaman narazılıqla qarşılayıb.

Amerikalı konqresmenlər Hindistan rəsmiləri ilə də görüşəcəklər. Vaşinqton Hindistanı strateji tərəfdaş kimi qiymətləndirir.  Ancaq bütün hallarda diqqət konqresmenlərin Dalay Lama ilə görüşünə yönələcək. Çünki, bu görüş və müzakirələr Pekin-Vaşinqton münasibətlərini daha da gərginləşdirəcək.

Исследовательский центр "Атлас"

Isveçrədə Ukrayna ilə bağlı başa çatan Sülh Forumunun yekun bəyanatını iştirak edən 90 ölkədən 81-i imzalayıb. İmzalamayanlar ölkələr arasında Səudiyyə Ərəbistanı, Hindistan, Meksika, Cənubi Afrika Respublikası və Braziliya var. Bu o ölkələrdir ki, Rusiya ilə də tərəfdaşlıq münasibətləri mövcuddur. Maraqlıdır ki, Rusiya ilə tərəfdaşlıq münasibətləri olan Türkiyə, Serbiya və Macarıstan yekun bəyanata imza atıblar.

“Reuters” agentliyinin yaydığı məlumata görə, bəyanatda Ukraynanın ərazi bütövlüyü dəstəklənib, Rusiyanın dağıdıcı müharibəni davam etdirməsi pislənilib. Sənəddə Zaporojye atom elektrik stansiyanın və dəniz limanlarının Ukrayna geri qaytarılması tələb olunub. Buna baxmayaraq, sammit iştirakçılarının çoxunun dəstəyini qazanmaq üçün sənəddə “Rusiyanın təcavüzü” əvəzinə “müharibə” ifadəsindən istifadə edilib. Yekun bəyanatda bütün əsirlərin dəyişdirilməsi vacibliyi vurğulanıb. Söhbət həm də Ukraynadan zorla Rusiyaya aparılan uşaqlardan gedir.

Aydındır ki, Kreml Sülh Forumunun yekun bəyanatı ilə hesablaşmayacaq. Çinin Sülh Forumunda iştirak etməməsi Kiyevi məyus edib. Əksinə, Ukrayna Prezidenti Volodimir Zelenski Pekini başqa ölkələrin sammitdə iştirak etməsinə mane olduğunu söyləyib. Ukrayna prezidenti iyunun 3-də Sinqapurda Şanqri-la Dialoqu çərçivəsində keçirilən mətbuat konfransında çıxışı zamanı bunu demişdi. Çin Xarici İşlər Nazirliyinin sözçüsü Mao Ning ittihamı rədd edərək demişdi ki, Pekin əvvəldən görüşə böyük əhəmiyyət verməyib. Kiyev İsveçrədəki Sülh Forumunu Rusiyaya təzyiq kimi dəyərləndirib. Bu Forum Kremlin mövqeyinə təsir etməsə də, Rusiya üçün müharibəni davam etdirmək getdikcə çətinləşir, ssanksiyalar sərtləşdikcə iqtisadi problemləri artır.

Исследовательский центр "Атлас"

Rusiya rəsmilərinin və diplomatlarının Əfqanıstanda hakimiyyətdə olan Taliban qruplaşmasının rəhbərliyi ilə təmasları illərdir mövcuddur. Kreml yeni bir addıma da hazırlaşır. Rusiya hakimiyyəti Talibanı terrorçu qruplaşma siyashından çıxarmaq istəyir. Kremlin Talibandan əsas istəyi Rusiya və tərəfdaşları olan Mərkəzi Asiya ölkələrinə təhlükə yaratmamasıdır. Çünki Əfqanıstanda hələ də müxtəlif terrorçu qruplar mövcuddur ki, onlar Mərkəzi Asiya ölkələrinə hücum planlaşdıra bilərlər. Taliban qonşularıyla münasibətlərdə problem istəmir. Ancaq Taliban Əfqanıstanın tamamına da nəzarət edə bilmir.

Bu arada, Talibanın qonşu İran və Pakistanla münasibətlərinə ara-sıra problemlər olur, sərhəddə gərginliklər yaşanır. Son belə gərginlik iyunun 7-də Əfqanıstan-Pakistan sərhədində qeydə alınıb. Pakistan hökumətinin qərarına görə, vizası və pasportu olmayan Əfqanıstan vətəndaşlarına ölkəyə keçid qadağan edilib. Bu əfqanlar arasında etiraza səbəb olub. Əvvəllər pakistanlılar və əfqanlar şəxsiyyət vəsiqələrini göstərərək sərhədi keçirdilər. İndi bu mümkün deyil.

“Çaman” sərhəd məntəqəsində 17 təhlükəsizlik işçisi də daxil olmaqla ən azı 40 nəfər yaralanıb, etirazçılar oturaq aksiyanın liderlərinin həbsindən hiddətlənərək, dərhal azad edilmələrini tələb edərək hökumət binalarına və qurğularına hücum ediblər. İğtişaşlar daha sonra sərhəd şəhəri boyunca yayılıb. Ətrafdakı dükanlar bağlanmaq məcburiyyətində qalıblar. Həbs edilən liderlər hökumətin yalnız etibarlı pasportları və vizası olanların Çaman sərhəd keçidindən keçməsinə icazə vermək qərarına qarşı Çamanda aylarla davam edən oturma aksiyasının bir hissəsi idi. Pakistan rəsmilərinin sözlərinə görə, etirazçılar milli magistral da daxil olmaqla, əsas yolları bağlamağa çalışarkən qarşıdurmalar başlayıb və barrikadalarla nəqliyyatın hərəkətini pozublar. Daha sonra nəqliyyatın hərəkəti bərpa edilib. Nümayişçilər rabitə sistemlərini də sıradan çıxararaq enerji təchizatını kəsməyə cəhd ediblər. Nümayişçilərə qarşı rezin güllələrdən istifadə edilib. Polis və nümayişçilər arasında yaralanlar olub. Məsələyə bölgə ağsaqqaları qarışmlaı olublar, danışıqlar nəticəsində vəziyyəti normallaşdırmaq mümkün olub. Buna baxmayaraq, etirazçılar həbs edilənlərin tamamının azadlığa buraxılmasını tələb ediblər.

İki ölkə arasında sərhəddə gərginlik müvəqqəti azalsa da, bu, problemin köklü həllini yaxınlaşdırmayıb. Pakistan hökuməti ötən ilin noyabr ayında ölkə ərazisində sənədi olmayan əfqanların deportasiyasına qərar verib. Əvvəlcə Pakistan ərazisində kiçik cinayətlərə görə həbs olunan əfqanların deportasiya olunub. Pakistanda 400 mindən çox qanunsuz əfqan mühacir müəyyən edilib. Ümumiyyətlə son 40 ildə Əfqanıstandan Pakistana 4 milyondan çox qaçqın gəlib ki, onların da 1,7 milyonunun ölkədə yaşamaq üçün sənədi yoxdur.

Исследовательский центр "Атлас"

Rusiya Ukraynaya qarşı müharibəyə başladıqdan bugünə qədər beynəlxalq aləmdə nüvə müharibəsi barədə müxtəlif fikirlər səslənir. Müharibənin ilk günlərində bu haqda çox danışılmasa da, hazırda nüvə müharibəsi aktual mövzuya çevrilib. Bunun əsas səbəbi odur ki, Qərb dövlətləri Ukraynaya hərbi dəstəyi artırıb və bu, nüvə dövləti olan Rusiyanın ciddi narazılığına səbəb olub. ABŞ və bir qrup Avropa ölkəsi Ukraynaya verdikləri silah və hərbi texnikadan Rusiya ərazisindəki hədəfləri vurmaq üçün istifadə edilə biləcəyini vurğulayıblar. Kreml bunu NATO ölkələrinin Rusiyaya qarşı müharibə elanı kimi qiymətləndirib.

Həmişə olduğu kimi nüvə müharibəsindən ən çox danışan Rusiya Təhlükəsizlik Şurasının sədr müavini, keçmiş prezident və baş nazir Dmitri Medvedevdir. O bildirib ki, keçmişdə Qərb ölkələri Rusiyanın Ukraynaya qarşı müharibəyə başlamayacağını söyləyirdilər. “Ancaq bu baş verdi və Qərbin yanıldığı üzə çıxdı” deyən Medvedev Rusiyanın nüvə silahından istifadə etməyəcəyi fikirlərinin də yanlış ola biləcəyinə işarə vurub. Rusiya rəsmiləri onu da vurğulayırlar ki, Avropa ölkələri əhali baxımından sıxdırlar və bu qitəyə atılan nüvə silahı böyük itkilərə səbəb olacaq. Bunu deyən rusiyalı rəsmilər nüvə silahına malik olan dövlətlərin cavab olaraq Rusiyaya qarşı nüvə silahından istifadə etməsini məsələsi barədə fikir bildirmirlər.

Rusiyanın strateji tərəfdaşı Çinin də xeyli nüvə silahı var. Ancaq Çin rəsmiləri rusiyalı tərəfdaşları kimi “nüvə müharibəsi” mövzusunda ehtiyatlıdırlar. Çin müdafiə naziri açıqlama verərək Pekinin müdafiə strategiyasında nüvə silahından iqtifadə edilməməsinin tərəfdarıdır:  “Keçmişdə Çinə qarşı nüvə təhdidləri səslənsə də, Pekin nüvə silahından istifadə edilməməsi siyasətinə sadiqdir”.

Buna baxmayaraq, Vaşinqton Pekinin Rusiyaya artan hərbi dəstəyində narahatdır. Halbuki, Pekin Rusiyaya hərbi texnika vermədiyini israr edir. Digər tərəfdən Pekin nüvə silahından istifadə edilməməsi strategiyasını bəyan etsə, nüvə arsenalını ildən ilə artırır. Çinin Tayvan ətarfındakı hərbi təlimlərində nüvə başlığı daşıya bilən gəmilər də var idi. Bu təlimlər rəsmi olaraq başa çatsa da, Çinin ada ətrafında hərbi fəaliyyətini bitirməyib, döyüş təyyarələri və hərbi gəmilər birgə döyüş hazırlığı patrulunu davam etdirirlər.

Çinin bölgədə artan gücü Hindistanı ciddi narahat edir. Hindistan strateji dəniz layihəsi reallaşdırır, Andhra Pradeş əyalətində nüvə sualtı qayıqları üçün yeraltı baza tikilir. Qərargahı Visakhapatnamda yerləşən Şərq Dəniz Komandanlığı tərəfindən idarə olunan Hindistanın şərq sahilindəki bu qabaqcıl dəniz bazası Benqal körfəzində əsas nöqtə kimi xidmət edəcək. Layihə 20 kvadrat kilometr ərazini əhatə edir və 2025-2026-cı illərdə tam istismara verilməsi gözlənilən bazada ən azı 10 nüvə sualtı qayığı yerləşdiriləcək. Bazanın tikintisi dağa çoxsaylı tunellərin, böyük dayaqların və dəstək qurğularının yaradılması da daxil olmaqla geniş mühəndislik səylərini əhatə edir. Dəqiq dəyəri bilinməsə də, hesablamalar onun 3,75 milyard dollara çatacağını göstərir.

Bu arada, Avropanın Pekinin siyasətindən daha bir narahatlığı var. Praqada yerləşən analitik mərkəzi olan Beynəlxalq Əlaqələr Assosiasiyasının son araşdırmasına görə, Çin Avropa seçkilərinə təsir göstərmək üçün müxtəlif üsullardan, o cümlədən siyasi təsir, informasiya manipulyasiyası, rüşvətxorluq və casusluqdan istifadə edir. Pekin yeni Avropa Parlamentinin Çinə münasibətinin dəyişəcəyinə ümidlidir.

Исследовательский центр "Атлас"

ABŞ və NATO rəhbərliyi Çini Ukrayna müharibəsində Rusiyaya dəstək verməsində ittiham edir. Pekin hər dəfə bu ittihamları rədd edərək iki ölkə arasında ancaq iqtisadi və ticarət əməkdaşlığının mövcud olduğunu bəyan edir. Pekin müharibəni davam etdirmək üçün Rusiyaya hərbi texnika satmadığını bildirir. Vaşinqtonun və Brüsselin isə mövqeyi belədir ki, Rusiya hərbi-sənaye kompleksi üçün lazım olan avadanlıları və müasir texnologiyaları məhz Çindən əldə edir.

Bu arada, Çin Müdafiə Nazirliyinin rəsmi nümayəndəsi U Syan açıqlama verərək, Çin ordusunun Rusiya silahlı qüvvələri ilə birgə dünyada ədaləti qoruyacaqlarını bildirib. Çin nümayəndəsi beynəlxalq və regional sabitlik naminə iki ölkənin silahlı qüvvələrinin birgə çalışacaqlarını vurğulayıb. Pekin bu açıqlama ilə Vaşintona və Brüsselə mesaj göndərib ki, Çin Rusiya ilə hərbi əməkdaşlığı gizlətmək fikrində deyil, eyni zamanda iki ölkənin silahlı qüvvələrinin “beynəlxalq və regional sabitliyi birə qoruyacağı” bəndi beynəlxalq aləmin narahatlığına səbəb olacaq.

Çin Müdafiə Nazirliyinin nümayəndəsi Tayvan ətrafında hərbi təlimlərin də izahını verib: “Hərbi təlimlər Tayvanın müstəqillik və bu siyasətə dəstək verənlərə qarşı mübarizə vasitəsidir. Bu Çinin qanuni addımıdır. Tayvan Çinin daxili məsələsidir. Bu baxımdan Çin praktik addımlarla ölkənin ərazi bütövlüyünü və suvenerliyini qorumağa hazırdır”. Pekinin Tayvanın Çinə birləşməsinin Avropa nümunəsinə  müraciət edib: “İki Almaniya birləşdiyi kimi Çin və Tayvan da birləşməlidir”. Yəni Pekin demək istəyir ki, Almaniyanın birləşməsi normal qəbul olunduğu kimi Tayvannın da Çinə birləşməsi beynəlxalq aləm normal qəbul etməlidir.

Çinin Tayvana hücum edəcəyi təqdirdə dünyanın böyük iqtisadi itkilərlə üzləcəyi barədə proqnozlar verilir. Hesablamalara görə, müharibə nəticəsində həm qlobal ticarət pozulacaq, həm də dünya iqtisadiyyatı təxminən 10 faiz kiçiləcək. Tayvan boğazı qlobal yük daşımaları üçün çox vacibdir, çünki yük gəmilərinin 50 faizindən çoxu bu bölgədən keçir. Çin-Tayvan toqquşması qlobal tədarük zəncirini pozacaq. Çinin Monqolustan və Kamboca ilə birgə keçirdiyi hərbi təlimlər də diqqətdən yayınmayıb. Bu təlimlər Çin üçün qlobal mənzərədə təsirini genişləndirmək üçün güclü vasitə rolunu oynayır. Çin Cənub-Şərqi Asiyada rekord sayda hərbi təlimlər keçirməklə artan gücünü nümayiş etdirir.

Kreml Tayvan məsələsində Çinin mövqeyini tam dəstəkləyir. Rusiyanın informasiya agentlikləri bu mövzuda Çin-Ukrayna münasibətlərini gərginləşdirmək məqsədilə Kiyevin Tayvanla gizli əlaqələri barədə xəbərlər yayıblar. Ukrayna nümayəndə heyətinin aprel ayında Tayvana səfər etdiyi bildirilib. Nümayəndə heyəti Tayvan hökumətinin Ukraynanın enerji infrastrukturunun yenidən qurulmasında iştirakını təklif edib. Kiyev Pekinlə münasibətlərdə gərginlik istəmir. Ona görə də Kiyevin Tayvanla münasibətləri inkişaf etdirməyə çalışması xəbərləri şübhəlidir. Çünki bu halda Ukrayna-Çin münasibətləri gərginləşəcək.

Исследовательский центр "Атлас"