Рубрика: Анализы

“Hindustan Times” dərgisində yayımlanan məqalədə yazılıb ki, Hindistan və Avstraliya “böyük yeddilər”ə daxil olmasalar da, Yaponiyadakı toplantıya dəvət almışdılar və bu, bölgədə yeni təhlükəsizlik formatının təsisiylə əlaqələndirilib. Bununla “Quad” ölkələri (ABŞ, Hindistan, Avstraliya və Yaponiyanın üzv olduğu təhlükəsizlik dialoqu) Yaponiyanın Xirosimo şəhərində fikir mübadiləsini davam etdiriblər. Təşkilat çərçivəsində hərbi əməkdaşlığın genişlənməsi ön plana çıxıb. “Quad”a üzv ölkələrin baş qərargah rəisləri arasında təmasların sayı artıb. Toplantılarda Böyük Britaniyanın yüksək rütbəli hərbçiləri də iştirak edirlər. Üzv ölkələrin hərbçiləri toplantılarda mümkün təxribata qarşı birgə fəaliyyətin mexanizmlərini müzakirə edirlər.

“Quad” dialoq formatı 2004-cü ildə təsis olunub. Həmin il Hind okeanında sunami nəticəsində müxtəlif sahil ölkələrində 200 minə yaxın insan həlak olmuşdu. Dialoq formatının məqsədi fövqəladə hallar zamanı birgə əməkdaşlığın təşkili idi. “Quad” 2017-ci ilə qədər fəal format olmayıb. Təşkilatı sonrakı illərdə ABŞ-ın keçmiş prezidenti Donald Tramp fəallaşdırıb. Tramp administrasiyası “Quad”ı Çinin artan gücünə qarşı formata çevirməyə qərar verdi. Trampdan sonrakı prezident Co Bayden bu siyasəti davam etdirməyə qərar verdi. Pekinlə “Quad” arasında qarşıdurma artıb.

Hindistan adətən hərbi bloklara qoşulmur. Ancaq Hindistanın Çinlə münasibətlərində artan gərginlik və son illərdə sərhəddə baş verən toqquşmalar Dehlini də “Quad” üzvü olmağa həvəsləndirdi. Hindistan son illərdə Qərb ölkələrindən hərbi texnika alışını artırıb. Halbuki, Dehli son illərə qədər Rusiyadan daha çox hərbi texnika alırdı. Ancaq Ukrayna müharibəsi Rusiya hərbi texnikasının keyfiyyətiylə bağlı ciddi suallar yaradıb. Buna görə də Dehli Rusiya ilə əməkdaşlığı davam etdirməklə yanaşı Qərb texnologiyalarına üstünlük verməyə başlayıb.

Beləliklə, “Quad” NATO-ya bənzəməyə başlayıb. Doğrudur, “Quad” çərçivəsində hansısa təhlükəsizlik sənədləri imzalanmayıb və ya bu dialoq formatı NATO-dan fərqli olaraq ortaq müdafiə siyasət yoxdur. Buna baxmayaraq, Vaşinqton Asiya qitəsində tərəfdaşlarıyla müttəfiqliyi gücləndirmək məqsədilə regional bloklar formalaşdırmağa maraq göstərir.

Исследовательский центр "Атлас"

Rusiyanın Baxmut şəhərini işğal etməsi müharibəni uzadacaq. Ukrayna bu şəhəri itirsə də, əks-hücum əməliyyatlarından imtina etməyib. Belə vəziyyətdə tərəflər arasında danışıqlar real deyil. Türkiyə müharibəni dayandırmaq üçün bir ara vasitəçi kimi çıxış etsə də, müharibənin artan şiddəti qarşısında geri çəkildi. İstanbulda bir neçə görüş keçirilsə də, nəticə əldə olunmadı. Ankaranın vasitəçiliyində əsas uğur “taxıl anlaşması” oldu. Ancaq anlaşmanın hər dəfə uzadılmasına ehtiyac yaranır ki, danışıqlar çətin irəliləyir.

Bu arada, Pekin Ankaranın yerini tutmağa çalışır. Çin lideri Tsi Cinpin Rusiyaya iki günlük səfərindən bir müddət sonra Ukrayna prezidenti Volodimir Zelenski ilə telefonla danışdı. Ancaq vasitəçi olmaq üçün bu kifayət etmir. Bu səbəbdən Tsi Cinpin Kiyevə nümayəndəsini göndərdi. Çinin Avrasiya məsələləri üzrə xüsusi nümayəndəsi Li Huin Kiyevdə müzakirələr apardı. Çinli diplomat Kiyevdən sonra Ukraynadakı müharibənin həlli yollarını tapmaq məqsədilə Polşa, Fransa, Almaniya və Rusiyada da müzakirələr apardı. Li Huin vaxtilə Çinin Rusiyada səfiri olub.

Pekinin bu təşəbbüslərinə baxmayaraq, nəticə yoxdur. Pekinin müharibənin dayandırılması üçün bir neçə ay əvvəl hazırladığı 12 bəndlik təkliflər paketi işə yaramadı. Bu təkliflərin ən böyük qüsuru Rusiya ordusunun Ukrayna ərazisini tərk etməsinə dair bir cümlənin belə olmamasıdır. Qərb ölkələri Pekinin səmimiyyətinə inanmırlar. Fransa prezidenti Emmanuel Makronun Ukrayna müharibəsinə görə Rusiyanın faktiki olaraq Çinin vassalına çevrildiyini bildirib. «Böyük yeddilərin» Yaponiyadakı toplantısında liderlər Çinə çağırış edərək, müharibənin dayandırılması məqsədilə Pekinin Kremlin siyasətinə təsiri vacibliyini vurğulayıblar. Pekinin isə müharibənin və işğalın dayandırılması məqsədilə Kremlə təsir etmək fikir yoxdur. “Böyük yeddilər” hesab edirlər ki, BMT Təhlükəsizlik Şurasının daimi üzvü olan Çinin müharibəni dayandırmağa imkanı var, ancaq Pekin bu imkandan istifadə etmək istəmir.

Vaşinqton və Brüssel Pekinin Rusiya ilə Ukrayna arasında vasitəçi olmasına imkan verməyəcəklər. Kiyev Çinin Ukraynanın ərazi bütövlüyünü dəstəklədiyini müsbət qiymətdirsə də, Ukrayna Qərbin maliyyə və hərbi yardımından asılı vəziyyətdədir. Kiyev Vaşinqton və Brüsselin rəyini nəzərə almaq məcburiyyətindədir.

Исследовательский центр "Атлас"

На саммите «Китай-Центральная Азия» было принято решение о том, что Китай предоставит странам Центральной Азии помощь в размере 3,7 миллиарда долларов. По словам председателя КНР Си Цзиньпина, Китай разработает план научно-технического сотрудничества с Центральной Азией в сфере борьбы с бедностью, а также будет поощрять китайские компании к созданию большего количества рабочих мест в регионе. Помимо китайского лидера в саммите приняли участие Президент Казахстана Гасым-Жомарт Токаев, Президент Кыргызстана Садир Жапаров, Президент Таджикистана Имамали Рахман, Президент Узбекистана Шавкат Мирзияев и Президент Туркменистана Сардар Бердымухамедов. Китайский лидер Си Цзиньпин впервые посетил страны Центральной Азии в 2013 году, и с тех пор количество визитов увеличилось.

Интересно, что большинство этих стран являются членами Шанхайской организации сотрудничества. В таком случае, зачем Китаю создавать особый формат со странами Центральной Азии?

Во-первых, В число членов Шанхайской организации сотрудничества входят Россия и Индия. У Китая проблема с границей с Индией, партнер Пекина в борьбе за Среднюю Азию рассматривает Кремль как соперника. Поскольку Пекин не мог усилить интеграцию с Центральной Азией в Шанхайскую организацию сотрудничества, ему был нужен формат, не включающий страны региона, Россию и Индию.

Второй, В борьбу за Среднюю Азию включились и США. У Вашингтона общий формат «5+1» со странами Центральной Азии. Раз в год госсекретарь США проводит совместную встречу с министрами иностранных дел стран Центральной Азии. На встрече обсуждаются вопросы политического, экономического и военного сотрудничества между Вашингтоном и странами Центральной Азии. Это вызывает беспокойство как в Китае, так и в России.

в-третьих, Страны Центральной Азии обладают богатыми запасами энергии и полезных ископаемых. Это большой потенциал. Китай, чьи финансы растут из года в год, нуждается в большем количестве энергии и полезных ископаемых. Поэтому Пекин выделяет инвестиции и помощь странам Центральной Азии. Россия и США отстают от Китая по объему инвестиций и помощи странам Центральной Азии. По данным агентства "Рейтер", экономика стран Центральной Азии вырастет в этом году на 4,2 процента. Эту цифру также подтвердил Международный валютный фонд. Китай пытается использовать этот потенциал. Часть нефте- и газопроводов Центральной Азии направляются в Китай. В 2022 году товарооборот Китая со странами Центральной Азии достигнет 70 миллиардов долларов.

В-четвертых, Основная магистраль китайского проекта «Великий шелковый путь» проходит и должна проходить через Среднюю Азию. Пекин хочет вовлечь в проект «Великий шелковый путь» все страны Центральной Азии. Между тем, Пекин также положительно относится к выходу стран Центральной Азии в Азербайджан и Турцию через Каспийское море по различным маршрутам. Кроме того, Китай заинтересован в сотрудничестве с Ираном и Арменией. Маршрут через Каспийское море пролегает из Азербайджана, Грузии и Турции в Европу. Другой маршрут планируется проложить из Туркменистана по суше в Иран и Армению. Если Азербайджан и Армения придут к соглашению, Зангезурский коридор станет частью «Великого Шелкового пути». Этим Пекин пытается привлечь к проекту «Великий шелковый путь» абсолютное большинство стран евразийского региона.

Тем не менее, усиление активности Китая в регионе также имеет свои риски. Хотя Пекин не вмешивается во внутренние дела стран Центральной Азии, он хочет, чтобы эти страны сохраняли баланс во внешней политике и политике безопасности, то есть он против сближения этих стран с США и Россией. Кроме того, страны Центральной Азии становятся зависимыми от Пекина, поскольку они все больше занимают у Китая. Уйгуры, спасающиеся от гнета китайского режима, селятся в основном в странах Центральной Азии. Этот фактор также беспокоит Пекин.

Исследовательский центр "Атлас"

Böyük yeddilərin” liderlərinin Yaponiyanın Xirosimo şəhərində keçirilən sammitinın əsas mövzusu yenə Ukrayna oldu. Əlbəttə, böyük dövlətlərin liderləri iqlim dəyişikliyi, qlobal iqtisadi durum, nüvə təhlükəsizliyi kimi mövzuları da müzakirə etdilər. Ancaq Ukrayna bütün mövzuların fövqündə idi.

Toplantının ilk günü liderlər Ukrayna müharibəsiylə bağlı birgə bəyanat qəbul etdilər. Bəyanat 11 bənddən ibarət idi. Liderlər Ukraynaya nə qədər lazımdırsa o qədər dəstək verəcəklərini bir daha vurğuladılar. Bu o deməkdir ki, “böyük yeddilər” əllərindən gələni edəcəklər ki, Ukrayna məğlub olmasın. Ancaq müzakirənin başladığı ikinci gün Rusiyanın Ukraynanın Baxmut şəhərinin işğalını yekunlaşdırdığı xəbər gəldi. Halbuki, Rusiya ordusu və “Vaqner” muzdluları aylardır şəhəri işğal etməyə müvəffəq olmur, on minlərlə itki verirdi. Ukrayna ordusu müqavimətini sona qədər davam etdirməyə çalışsa da, geridə daha münasib mövqeyə çəkildi. Bu son deyil, Ukrayna Baxmutu geri qaytarmaq uğrunda mübarizəsini davam etdirəcək.

Ukrayna prezidenti Volodimir Zeenskinin sammitdə videokonfrans vasitəsilə iştirakı açıqlanmışdı. Buna baxmayaraq, Zelenski sammitdə iştiraka qərar verdi. Bu Zelenski üçün ona görə vacib idi ki, liderlərilə ümumi və təkbətək söhbətlərdə Ukraynaya dəstəyin artırılması vacibliyini onlara izah etsin. Misal üçün Ukrayna ABŞ-dan F-16 təyyarələrini almağa çalışır. Vaşinqtonda bu xahişə müsbət yanaşanlar da var, mənfi yanaşanlar da. Rusiya təyyarələri Ukrayna səmasında  üstünlüyə malikdilər.

“Böyük yeddilərin” liderləri Rusiyaya qarşı sanksiyaların təsirli olduğunu və Rusiyanın gərlirlərinin azaldığını bildirdilər. Rusiyaya qarşı sanksiyalar daha da sərtləşəcək, siyahıya yeni şirkətlər və daha çox Rusiya vətəndaşının ismi və soyadı əlavə olunacaq. Misal üçün Böyük Britaniya siyahını 86 Rusiya vətəndaşına qədər artırıb, Kanadanın siyahısında isə Rusiyanın 70 şəxsi və şirkəti yer alıb. ABŞ-ın siyahısında isə Rusiyanın sanksiya altında olan şirkətləriylə əməkdaşlıq edən Ermənistan şirkətləri də var. “Atlas” Araşdırmalar Mərkəzinin ötən ay hazırladığı analitik hesabatda Vaşinqtonla Brüsselin Rusiyanın dövlət şirkətlərini sanksiyalardan qurtulmağa çalışan Ermənistanın dövlət şirkətlərin siyahısı dərc edilmişdi.  Bu Ermənistanla Rusiya arasında gizli sövləşmədir.

“Böyük yeddilərin” ikinncə əsas mövzusu Çin idi. Liderlər Çinin okeanlarda hərbi gücünü artırmasından, Tayvana qarşı hərbi planlar hazırlamasından və uyğurlara qarşı təzyiq siyasətindən narahat olduqlarını bildiriblər. Pekin bu ittihamlara sərt reaksiya verib. Pekin Yaponiyada Çinə qarşı səslənən fikirlərin münasibətlərə zərər vuracağını bildirib. Pekin Tayvan və uyğurlar məsələsinin Çinin daxili işi olduğunu bəyan edib.

Pekinin bəyanatına baxmayaraq, Qərb ölkələri hər iki məsələylə bağlı fərqli mövqeyə malikdirlər. Təsadüfi deyil ki, Böyük Britaniyanın baş naziri Rişi Sunak Çini qlobal təhlükəsizliyiə ən böyüj təhdid adlandırıb. “Böyük Yeddilik Çinə münasibətdə məqsəd birliyini nümayiş etdirib. Çin əsrimizin qlobal təhlükəsizlik və rifah üçün ən böyük çağırışını təmsil edir” deyən Böyük Britaniya hökumətinin başçısı Rusiya ilə yanaşı Çinlə də mübarizənin davam etdirilməsi vacibliyinə toxunub.

Исследовательский центр "Атлас"

Комиссар ЕС по внешней политике Жозеп Боррель выступает за продолжение борьбы с Россией в полную силу. По этой причине Боррель является одним из наиболее критикуемых российскими властями людей. Но Борреля не устраивает только Россия. В одном из своих последних выступлений он призвал страны Евросоюза к борьбе с Китаем. Борреля беспокоит растущее влияние Китая в мире. Поэтому европейский высокопоставленный дипломат поддерживает подготовку единой стратегии Европы как против России, так и против Китая. Все эти идеи Боррель опубликовал в газете «Financial Times». Боррель также направил письмо министрам иностранных дел стран-членов Европейского Союза по этому поводу. Боррель написал в этом письме, что страны Евросоюза должны попытаться выработать общую стратегию в отношении Китая.

Почему Боррелла беспокоит политика Китая?

Во-первых, Еврокомиссар считает, что на фоне войны на Украине Китай пытается усилить свое влияние в регионе, а политика Пекина становится все более агрессивной.

Второй, Боррель считает, что Пекин ничего не сделал для прекращения агрессивной войны России против Украины, хотя мог бы попытаться.

Ход событий в этом направлении беспокоит Пекин. Китай конкурирует с США в сфере политики и безопасности. Однако Пекин не хочет конкурировать с европейскими странами. В ходе своего визита в европейские страны министр иностранных дел Китая Цинь Ган призвал Брюссель не напрягать отношения и не идти по пути Америки. Цинь Ган считает, что Вашингтон намеренно обостряет отношения между Европой и Китаем. Тем не менее, растущая мощь Китая неизбежно ставит его лицом к лицу с Европой.

Тем временем отношения Китая с другой страной обострились. После того как канадское правительство выслало китайского дипломата из китайского консульства в Торонто, Пекин предпринял тот же шаг. Консул Канады в Шанхае объявлен персоной нон грата. Китайский дипломат, высланный правительством Канады, шантажировал члена канадского парламента китайского происхождения. Канадский журнал «Globe and Mail» описал суть шантажа. Близкие родственники Майкла Чосгуна, депутата китайского происхождения, живут в Гонконге. Он критикует политику Китая в области прав человека. Китайский дипломат напомнил депутату, что если он продолжит свою критику Пекина, это будет плохо для его родственников в Гонконге. Хотя Пекин не хочет обострять отношения с США и Канадой, эти скандалы мешают процессу нормализации.

Исследовательский центр "Атлас"

ABŞ-ın keçmiş dövlət katibi Henri Kissincer “CBS News” kanalına müsahibəsində deyib ki, Ukrayna və Rusiya arasında “real danışıqlar” ilin sonuna qədər mümkündür. Bəs vasitəçi kim olacaq? Kissincer Çini təklif edib.

Kissincer nəyə istinadən Pekinin vasitəçi ola biləcəyini deyib? Görünür, Pekinin son zamanlar artan rolu buna dəlalət edir. İranla Səudiyyə Ərəbistanın barışmasında da əsas vasitəçi Pekin oldu. Pekin özü də Rusiya ilə Ukrayna arasında vasitəçi olmaq istəyir. Ancaq bunun üçün zəmin yoxdur. Pekin Moskva ilə strateji tərəfdaşlığı gücləndirərkən Kiyevlə münasibətlərdə məsafə saxlayır. Doğrudur, Pekin Ukraynanın ərazi bütövlüyünü dəstəkləyir, ancaq işğalı pisləmir və torpaqların Ukraynaya geri qaytaraılması vacibliyindən danışmır. Bu olmadan isə sülhü təmin etmək mümkün deyil.

Kissincerin Çinlə bağlı müsbət açıqlamasına baxmayaraq, Vaşinqton və Brüssel Çinin Ukrayna ilə Rusiya arasında vasitəçiliyini qəbul etmirlər. Ukraynaya əsas dəstək verən Vaşinqton və Brüsseldir. Kiyev bu iki mərkəzin rəyi ilə hesablaşmaq məcburiyyətindədir. Ukrayna prezidenti Volodimir Zelenski Çin lideri Tsi Cinpinlə telefon danışığında sadəcə bu qənaətə gəlib ki, Çin Rusiyaya silah və hərbi texnika satmayacaq. Ancaq Vaşinqton və Brüsselin Pekinin bu vədi yerinə yetirəcəyinə inamı azdır.

Bu arada, Avropa İttifaqı Çinə qarşı sanksiyalar tətbiq etməyə hazırlaşır. Çin Xarici İşlər Nazirliyinin sözçüsü Van Venbin bildirib ki, Avropa İttifaqı Çin şirkətlərinə qarşı sanksiyalar tətbiq edəcəyi təqdirdə, Pekin öz maraqlarını qoruyacaq. Bu o deməkdir ki, Pekin də Avropa İttifaqı ölkələrinə qarşı sanksiyalar qəbul edəcək.

Pekin hesab edir ki, Vaşinqton ABŞ və Çin liderlərinin Bali adasında əldə edilən müsbət impulsu pozub. Bunu Çinin xarici işlər naziri Sin Qan ABŞ-ın bu ölkədəki səfiri Nikolas Börnslə görüşdə də deyib. 2020-ci ilin noyabrında Çin lideri Tsi Cinpin və ABŞ prezidenti Cozef Bayden İndoneziyanın Bali adasında “G-20” sammiti çərçivəsində uğurlu danışıqlar aparmışdılar. Pekin bu danışıqlardan sonra münasibətlərin normallaşacağına ümid edirdi. Olmadı. Pekin hesab edir ki, Bayden keçmiş prezident Donald Trampın siyasətinə qayıdıb. Çinlə münasibətlərin ən gərgin dövrü Donald Trampın prezidentliyi dövrünə təsadüf etmişdi.

Pekinin Vaşinqtonla münasibətləri normallaşdırması çətin olacaq. Pekin çalışır ki, eyni vəziyyət Avropa-Çin münasibətlərində yaranmasın. Ancaq bu Pekinin istəyindən asılı deyil. Brüssel Çinlə bağlı yeni strategiya hazırlayır. “Financial Times” qəzetində yayımlanan məqalədə Avropa İttifaqının Rusiyaya elektron avadanlıqlar tədarük edən  Çinin yeddi şirkətinə qarşı sanksiyalar tətbiq edə biləcəyi yazılıb. Nəşrin  məlumatına görə, mikroçiplər, yarımkeçiricilər və digər elektron məhsullar istehsal edən şirkətlərə məhdudiyyətlər qoyula bilər. Bunlar Avropa İttifaqının Çinlə bağlı siyasətini sərtləşdirməsinə yol açacaq.

Исследовательский центр "Атлас"

Nəqliyyat yolları Avrasiya bölgəsini şəkilləndirir, ölkələr nəqliyyat layihələrində iştiraka iddialıdırlar, çünki bununla həmin ölkələrin strateji əhəmiyyəti və gəlirləri artır. Avrasiyada nəqliyyat şəbəklərinin mütləq əksəriyyəti Çindən başlanır və ya başlanacaq. Azərbaycan da “İpək yolu”nun üzərindədir. Zəngəzur dəhlizinin əhəmiyyəti də bundadır.

Nəqliyyat yollarıyla bağlı Mərkəzi Asiya ölkələrinin liderləri arasında dialoq genişlənib. Türkmənistan prezidenti Sərdar Berdıməhəmmədovun bugünlərdə Tacikistana səfəri və tacik həmkarı İmaməli Rəhmanla danışıqları nəqliyyat mövzularıyla bağlı idi. Aşqabad Düşənbəyə Türkmənistanın Xəzər dənizindəki limanlarına çıxmaq təklifini verib. Türkmənistan Tacikistanla yeni nəqliyyat koridoru da yaratmaq istəyir.  Dövlət başçıları Düşənbədə 23 sənədə imza atıblar. Liderlər Asiya, Avropa və Yaxın Şərqi birləşdirəcək ortaq infrasturkturun yaradılmasının vacib olduğunu bildirilər. Bu o deməkdir ki, Türkmənistan, və Tacikistan 3 qitəni birləşdirəcək nəqliyyat yollarının öz ərazilərindən keçməsinə ümidlidirlər. Onlar buna görə də əvvəlcə iki ölkə arasında ortaq infrasturkturları formalaşdırmağa çalışırlar. Türkmənistanın və Tacikistanın okeanlara birbaşa çıxışı olmadığından hər iki dövlət Xəzər dənizinin imkanlarından istifadə edəcəklər. Bu mənada Türkmənbaşı limanının əhəmiyyəti artıb.

Azərbaycan da Türkmənistanla Tacikistan arasında nəqliyyat laiyhələrinin icrasına maraq göstərir. Çünki həm Türkmənistan, həm də Tacikistan Xəzər üzərindən Avropaya Azərbaycan üzərindən çıxa bilərlər. Bu iki dövlət məhsullarını Bakı-Tbilisi-Qars dəmiryolu ilə çatdıra bilərlər. Azərbaycanın həm Türkmənistan, həm də Tacikistanla sıx münasibətləri var. Azərbaycan prezidenti İlham Əliyevin bir müddət əvvəl Tacikstana rəsmi səfəri zamanı ortaq layihələr müzakirə olunmuşdu.

Türkmənistanın Tacikistanla əlaqələri genişləndirməkdə başqa marağı da var. Türkmənistandan Çinə uzanacaq qaz boru xətti Tacikistandan keçəcək. Türkmənistan bu boru xətti ilə Çinə ildə 25-30 milyard kubametr qaz nəql etməyi planlaşdırır. Ancaq bu planın reallaşmasında problemlər mövcuddur. Boru xətti Tackistanın dağ ərazilərindən keçməlidir. Çinin “CNPC” neft-qaz şirkəti 2014-cü ildə Tacikistan şirkəti ilə birgə müəssisənin yaradılmasıyla bağlı saziş imzalayıb. Ortaq şirkət Tacikistan ərazisində tikinti işlərini aparmalıdır. Şirkət uzunluğu 63 kilometr olan 42 dağ tuneli inşa etməliydi. Şirkət indiyənə qədər yalnız bir tunel inşa edib, işlər ləng gedir. Bu durum Çini və Türkmənistanı narahat edir. Ona görə həm Aşqabad, həm də Pekin Tackistanı tələsdirməyə çalışırlar. Bu mövzu mayın 17 və 18-də işə başlayacaq “Çin-Mərkəzi Asiya” liderlərinin sammitində də müzakirə olunacaq. Çində keçiriləcək sammitdə Pekinin Mərkəzi Asiya ilə əlaqələrinin genişlnməsinə xüsusi diqqət ayrılacaq.

Исследовательский центр "Атлас"

Хотя Россия пытается восстановить свои имперские границы, ее экономическая мощь слаба. Российская экономика формировалась только на эксплуатации и продаже энергоресурсов. Однако мощь государств измеряется развитием каждого сектора их экономики и объемом торговли с разными государствами. Например, годовой объем торговли между США и Китаем составляет 700 миллиардов долларов. Сотни китайских компаний котируются на фондовой бирже США. Также факт, что китайская молодежь предпочитает учиться в американских университетах. Однако между США и Китаем существуют глубокие разногласия по политическим мотивам. Однако это не мешает торговым отношениям между двумя крупными странами.

Министр финансов США Джанет Йеллен заявила, что, несмотря на глубокие разногласия между двумя странами по вопросам политики и безопасности, сотрудничество двух крупных стран в торговле и решении глобальных проблем имеет важное значение. Американские эксперты расценивают это заявление как позитивный сигнал Вашингтона Пекину. Вашингтон предлагает Пекину расширить экономическое сотрудничество и здоровую конкуренцию. С этой целью министр финансов США планирует посетить Китай и обсудить вопросы сотрудничества.

В таком случае, почему США применяют экономические санкции против Китая в некоторых областях? Это делается для того, чтобы защитить собственную продукцию США. В Пекине думают по этому поводу иначе. В Пекине считают, что США пытаются воспрепятствовать прогрессу Китая с помощью санкций. Санкции также связаны с тем, что Китай получает необходимые ему технологии из Америки, воруя их. Ежегодно в США за кражу арестовывают множество сотрудников китайской разведки. Вот почему Вашингтон с 2017 года принял жесткие санкции против Китая.

Несмотря на успехи Китая во всех областях, эта страна отстает от США в области технологий. Несмотря на различные проблемы, экономика США сохраняет лидерство в мире. После окончания пандемии развитие американской экономики усилилось. Экономика Китая росла на 10 процентов ежегодно в период с 1980 по 2010 год. Это положительно сказалось на уровне жизни людей, проживающих в Китае. Несмотря на это, в Китае сохраняется проблема безработицы, население стареет, а производительность труда невысока. В Вашингтоне считают, что Китай не сможет самостоятельно решить текущие экономические проблемы.

Таким образом, в отличие от Дональда Трампа, администрация Джо Байдена не отказывается от экономического сотрудничества с Китаем. Вашингтон заинтересован в экспорте дешевой китайской продукции в США. Американские экономисты оценивают его как инструмент предотвращения инфляции. Тем не менее растущая военная мощь Китая в регионе и ситуация вокруг Тайваня могут негативно сказаться на экономических отношениях двух стран.

Исследовательский центр "Атлас"

İkinci Dünya müharibəsindən sonra iki blok formalaşmışdı, Qərb ölkələri və Türkiyə NATO-da toplandılar, SSRİ və onun təsiri altındakı Şərqi Avropa dövlətləri Varşava Müqaviləsi Təşkilatını yaratdılar. SSRİ-nin dağılmasıyla Varşava Müqaviləsi Təşkilatı dağıldı və bu təşkilatın keçmiş üzvlərinin əkəsiryyəti NATO-ya üzv qəbul edildilər.

Rusiya rəsmiləri 1991-2000-ci illər arasında NATO-a ehtiyac olmadığını səsləndirirdilər. Kremlin məntiqi sadə idi: “SSRİ yoxdursa və “soyuq müharibə” bitibsə NATO-ya da ehtiyac olmamalıdır”. NATO ölkələri fərqli düşünürdülər. Rusiyanın 2008-ci ildə Gürcüstana, 2014-cü və 2022-ci ildə Ukraynaya hərbi müdaxilələri NATO-nun davamlılığının vacibliyini bir daha təsdiq etdi. Uzun onilliklər  neytral siyasətə üstünlük verən Finlyandiya və İsveç belə Şimali Atlantika Blokuna üzvlüyə qərar verdilər.

Beləliklə, NATO Avropanın tamamında möhkəmlənib, növbəti hədəf Ukraynanın təşkilata üzvlüyünü təmin etməkdir. Bu çətin olacaq, çünki Rusiyanın Ukraynaya qarşı işğalçı müharibəsi davam edir. Müharibə bitməyənə qədər Ukraynanın Şimali Atlantika Blokuna üzvlüyü problematikdir. Ancaq müharibə bitdikdən sonra Ukraynanın NATO-ya üzvlüyü aktuallaşacaq və bu məsələ müsbət həll ediləcək.

NATO-nun təhlükəsizlik maraqları Avropanın hüdudlarını aşıb. Suriya və Liviyadakı müharibələr göstərdi ki, NATO ölkələri Avrasiya bölgəsindəki təhlükəsizlik məsələlərinə də diqqət ayırmaq məcburiyyətindədirlər. NATO Əfqanıstandakı əməliyyatda da iştirak edirdi. NATO-nun fəaliyyət dairəsini genişləndirməsi Rusiya və Çini narahat edir.

NATO uzaq Yaponiyada ofis açmaq qərarını verib. Çin Xarici İşlər Nazirliyinin rəsmi nümayəndəsi Mao Nin bununla bağlı açıqlama verərək NATO-nun Yaponiyada ofis açmaq niyyətinin və şərqə doğru irəliləməsinin regionda sabitliyi pozacağını deyib. “NATO-nun Asiya-Sakit Okean regionunda daim şərqə doğru genişlənməsi, regional işlərə müdaxilə, regional sülh və sabitliyi pozmaq cəhdləri, blokların qarşıdurması istəyi region ölkələrindən sayıqlığın artırılmasını tələb edir”, – deyə o, brifinq zamanı bildirib. Onun sözlərinə görə, Asiya “geosiyasi döyüşlərə səhnə olmamalıdır”. NATO Cənubi Koreya, Avstraliya və Yeni Zelandiya kimi təhlükəsizlik tərəfdaşları ilə danışıqları asanlaşdırmaq üçün Yaponiyada ilk əlaqə ofisini açmağı planlaşdırıb. Yaponiyada NATO ofisinin açılması Çin və Rusiyanın bölgədə artan hərbi gücüylə əlaqəlidir. Rusiya və Çin həm quruda, həm də okean və dənizlərdə birgə hərbi təlimlərin sayını artıbılar. Bu fəallığa NATO seyrçi qalmaq istəmir.

Исследовательский центр "Атлас"

Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatına üzv dövlətlərin xarici işlər nazirlərinin Hindistanın Qoa adasında mayın 5-də keçirdikləri görüşündə liderlərin toplantısına hazırlıq mövzuları müzakirələri edilib. Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatına üzv dövlətlərin liderlərinin sammiti 4-5 iyul tarixlərində Dehlidə keçiriləcək. Nazirlər bu görüşə hazırlıqla yanaşı beynəlxalq və regional vəziyyəti də müzakirə ediblər. Müzakirə edilən mövzular içərisində Əfqanıstandakı durum da olub.

Liderlər Dehlidə 20 bəyanat qəbul edəcəklər. Bundan başqa İran Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatının tamhüquqlu üzvlüyünə qəbul ediləcək. Halbuki, təşkilat 2017-c ildə Hindistan və Pakistanı üzvlüyə qəbul etdikdən sonra genişlənməyə üstünlük verməyəcəyini açıqlamışdı. Siyasət dəyişib. Çünki Qərb dünyasıyla rəqabət aparan Rusiya və Çinə daha çox tərəfdaş lazımdır. İrandan sonra Belarusun da üzvlüyə qəbulu gündəmdədir. Küveyt, Myanma, Maldiv adaları, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri və Bəhreyn təşkilatla tərəfdaş statusuna malikdirlər. Səudiyyə Ərəbistanı bu ilin mart ayında Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatında “dialoq tərəfdaşı” statusunda qəbul olunub. Qoadakı toplantıya Pakistanın xarici işləri nazirinin gəlişi də diqqət mərkəzində olub. Bu 2014-cü ildən bu yana Pakistan rəsmisinin Hindistana ilk rəsmi səfəri idi. Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatı çərçivəsində ikitərəfli münasibətlərin normallaşması əsas vəzifələrdən biridir.

Rusiya və Çin Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatı çərçivəsində anti-Qərb blokunu formalaşdırmağa çalışsalar da, buna nail olmaq Moskva və Pekin üçün çətindir. Çünki Mərkəzi Asiya ölkələri və Hindistan Qərblə siyasi əməkdaşlıqdan və hərbi təmaslardan imtina etməyəcəklər. Bu ölkələr Rusiya və Çinin artan maraqlarından ehtiyat edirlər.

Buna baxmayaraq, Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatı Avrasiya bölgəsində əhəmiyyətli rola iddialıdır, yeni nəqliyyat yolları çəkilir, dəniz limanları tikilir. Bu layihələr  təşkilata marağı artırır. Bu mənada Azərbaycan və Türkiyə də Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatındakı prosesləri diqqətlə izləyir.

Rusiyanın xarici işlər naziri Sergey Lavrov Hindistandakı toplantıdan sonra ölkəsinin Dehli ilə xüsusi əlaqələrdən danışıb. Rusiyadan Hindistana neft satışının həcminin artması iqtisadi ekspertlərin diqqət mərkəzindədir. Buna baxmayaraq, Rusiya Hindistanın ondan ucuz neft ala biləcəyi valyuta ilə bağlı razılığa gələ bilməyib. Moskva Hindistan valyutası olan rupi ilə ödənişdən imtina edib. Moskva isə hesab edir ki, rupi ehtiyatının yığılması arzuolunmazdır, çünki rupi tam konvertasiya olunan valyuta deyil. Rusiya və Hindistan yerli valyutalarla ticarət məsələsini müzakirə etsələr də, prinsiplər rəsmiləşdirilməyib. Rusiya ödənişi rupi ilə deyil, Çin yuanı və ya digər valyutalarla etmək istədiyini bildirib. Dehli buna razılaşa bilməz.

Исследовательский центр "Атлас"