Рубрика: Анализы

Bu ilin başlanğıcında Tayvanın prezidenti seçilən Lai Çinq-Tenin andiçmə mərasimi Pekində narazılıqla qarşılanıb. Adanın hazırki prezidenti və onun lideri olduğu partiya müstəqilliyin tərəfdarıdır. Lai Çinq-Te Pekinlə dialoq tərəfdarı olsa da, Çin hakimiyyəti onunla müzakirəni hələ məqbul saymır. Pekin hesab edir ki, Tayvanın prezidenti adada Çinlə yaxınlaşmaq istəyən vətəndaşlara və siyasi partiyalara təzyiq edir. Bu gərginlik Çinlə Tayvanın sülh yolu ilə birləşməsi imkanlarını azaldır.

Tayvanda müxalif partiyaların nümayəndələri prezidentə Pekinlə münasibətlərdə gərglik yaratmamağı tövsiyyə ediblər. Mövcud vəziyyətə Çin-ABŞ münasibətləri də təsir edir. Pekin Tayvanda separatçı fəaliyyətləri məhdudlaşdırmağa çalışarkən, Vaşinqton əksinə ada rəhbərliyinə dəstəyini davam etdirir. Ağ Ev administrasiyası eyni zamanda Ukrayna və Qəzzada müharibə davam edərkən Asiya və Sakit Okean bölgəsində yeni münaqişədə maraqlı deyil. Vaşinqton Tayvanla Çin arasında qarşıdurma istəmir, ancaq eyni zamanda Pekinin adaya qarşı hərbi təzyiqini artırmasının əleyhinədir. Buna görə də Pentaqon Tayvanı silahlandırmaqda davam edir. Bu isə öz növbəsində Çinlə ABŞ arasında münasibətləri gərginləşdirir.

“The New York Times” qəzetində yayımlanan məqalədə bildirilib ki, Tayvan prezidenti Vaşinqtona Pekinlə qarşıdurmaya getməyəcəyini vəd verib. Ancaq buna riayət etmək çətindir. Çünki Tayvan prezidenti adanın Çinə birləşməsinin əleyhinədir. Tayvan prezidenti Pekinlə dialoqun əvəzinə ABŞ-ın adaya hərbi dəstəyinin artırmasını istəyir.

Bu arada, Çin lideri Si Cinpin hədəfə çatmağı arzulayır. O hakimiyyətdə olduğu dövrdə Tayvanı Çinə birləşdirməyə çalışacaq və bunu çıxışlarda da bildirib. ABŞ-da noyabr ayında prezident seçkisi keçiriləcək. Noyabra qədər ABŞ-da siyasi hərarət və rəqabət artacaq. Pekin bu vəziyyətdən istifadə edərək Tayvana təzyiqi artıracaq.   “Al Jazeera” televiziya kanalının xəbərinə görə, Çin hərbi gəmilərinin Tayvan ətrafında sayı artıb. Çin bununla Tayvan limanlarına yaxınlaşan ticarət gəmilərini nəzarətə götürmək imkanı qazanır.

Исследовательский центр "Атлас"

Volodimir Zelenski iyunun 16-da İsveçrədə keçiriləcək Sülh Forumuna xüsusi əhəmiyyət verir. Kiyev bu foruma mümkün qədər çox dövlətin iştirakını arzulayır. Ukraynalı diplomatlar bu məqsədlə müxtəlif dövlətlərin rəsmiləri ilə intensiv danışıqlar aparırlar.

Kiyev Rusiya ilə tərəfdaş olan ölkələrə də müraciət edib. Misal üçün Volodimir Zelenski “Franse Presse” agentliyinə müsahibəsində Çinin də forumda iştirakını arzuladığını bildirib.  Zelenski Pekinin Kremlı təsir imkanları olduğunu xatırladıb.

Çin lideri Si Cinpin böyük ehtimalla Sülh Forumunda iştirak etməyəcək. Pekinin mövqeyi belədir ki, əgər bu forumda Rusiya iştirak etməyəcəksə, tədbirin əhəmiyyəti olmayacaq. Digər tərəfdən Pekin Rusiya prezidenti Vladimir Putinin Çinə iki günlük səfərindən məmnun qalıb. İki ölkə arasında iqtisadi və ticarət əlaqələri artıb, üfüqdə yeni ortaq layihələr var. Rusiya Çinə daha bir “Sibirin gücü-2” qaz xəttini çəkmək istəyir. Bu boru xətti Monqolustan ərazisindən keçəcək. Belə olan halda Pekin Kremlin maraqlarına zidd addım atmaqdan çəkinəcək.

Mövcud vəziyyət Vaşinqtonu ciddi narahat edir. Ağ Evin milli təhlükəsizlik kommunikasiyaları üzrə müşaviri Con Kirbi deyib ki, Vaşinqton Pekinlə Moskva arasındakı yaxınlaşmanı diqqətlə izləyir. ABŞ Dövlət Departamentinin mətbuat katibinin birinci müavini Vedant Patel brifinq zamanı daha kəskin ifadələr işlədib: “ABŞ Rusiyanın hərbi-sənaye kompleksinin güclənməsinə yardım edən Çinə qarşı əlavə sanksiyalar tətbiq etməyə hazırdır. Hesab edirik ki, Çin Rusiyanın müdafiə sənayesinin güclənidirilmində vacib rol oyanır”.

Əlbəttə, Kiyev kimi Vaşinqton və Brüssel də Çinin Sülh Forumunda iştirakını arzulayırlar. Ancaq onlara da aydındır ki, Rusiya ilə strateji tərəfdaşlığı gücləndirən Pekin Sülh Forumuna qatılmayacaq.

Bu arada, Volodimir Zelenskinin Fransanın “olimpiada günlərində atəşkəs elan olunsun” təklifini  qəbul etməyib. Olimpiada yayda Parisdə keçiriləcək. Zelenski o fikirdədir ki, atəşkəs Rusiyanın işinə yaraya bilər, fasilədən istifadə edərək cəbhə xəttinə əlavə qüvvələr cəmləyəcək. Ona görə də olipiada günlərdə də döyüşlər davam edəcək.

Исследовательский центр "Атлас"

Rusiya prezidenti Vladimir Putinin Çinə iki günlük rəsmi səfəri iki ölkə arasında strateji tərəfdaşlığı gücləndirmək məqsədi daşıyıb. Çin lideri Si Cinpin aylar öncəsi Putini ölkəsinə dəvət etmişdi. Putin səfərlərini prezident seçkisindən sonrasına saxlamışdı. Putinin seçkidən sonra iki səfər seçimi var idi. Türkiyə Cumhurbaşqanı Rəcəb Təyyub Ərdoğan Putini Si Cinpinin dəvətindən əvvəl Ankaraya dəvət etmişdi.

Putin Çini seçdi. Prezident seçilən Vladimir Putin andiçmə mərasimindən 10 gün sonra məhz Çinə səfər etməyə qərar verdi. Vladimir Putinlə Si Cinpin arasında təkbətək görüş 2.5 saat çəkib. Daha sonra müzakirələr geniş nümayəndə heyətlərinin iştirakı ilə davam edib. Səfər əlamətdar tarixə təsadüf edib. SSRİ-nin varisi sayılan Rusiya ilə Çin arasında diplomatik münasibətlərin qurulmasının 75 illiyi qeyd edilib. Bununla bağlı iki ölkə liderinin qəbul etdiyi sənəd 30 səhifədən ibarətdir. Sənəddə iki ölkənin dünyada “ədalətli və demokratik” mühitin yaradılması üçün birgə çalışacaqları da vurğulanıb. Rusiyanın Ukraynaya qarşı işğalçı müharibəsini, Çinin isə qonşuları ilə münasibətlərdəki gərginliyi və daxildəki insan hüquqları ilə bağlı problemlərini nəzərə alaraq Moskva ilə Pekinin dünyada necə “ədalətli və demokratik mühit” yaradacağı suallar doğurur. Si Cinpin Putinlə görüşdə iki ölkə arasındakı əməkdaşlığın başqa dövlətlərə qarşı yönəlmədəyini vurğulasa da, ABŞ və Avropa İttifaqı bu birliyin Rusiyanın Ukraynaya qarşı işğalçı müharibəsini davam etdirməsinə zəmin yaratdığı qənaətindədir. Çünki, Rusiya Avropaya sata bilmədiyini və ala bilmədiyini Çinə satır və Çindən alır.  Çin ticarət-iqtisadi sahədə Rusiyanın əsas tərəfdaşıdır. 2023-cü ildə ikitərəfli ticarət dövriyyəsi 227 milyard dollara çatıb. Bu Rusiyanı Qərbin sanksiyalarından qoruyur.

Vladimir Putin Çinə səfərini Qərblə mübarizədə növbəti mərhələ hesab edir. Təsadüfi deyil ki, səfərdən bir neçə gün əvvəl Çinin “Sinxua” agentliyinə müsahibə verən Putin Rusiyanın Çinlə birgə ABŞ-ın hegemoniyasını zəiflətməyə çalışacaqlarını bildirib. Putin müsahibədə deyib ki, Qərb müxtəlif dövlət və millətlərə necə yaşamaq barədə mühazirə oxumamalıdır: “Rusiya və tərəfdaşlarımız bu vəziyyətlə barışmayacaqlar”. Kreml sahibi nuna misal olaraq Rusiyanın Çinlə birgə formalaşdırdığı müxtəlif regional təşkilatları göstərib. Putin Ukrayna müharibəsinin dayandırılmasıyla bağlı Pekinin irəli sürdüyü 12 maddəlik sülh planını dəstəklədiyini də bildirib. Əslində “sülh planı” adlandırılan həmin təkliflər Rusiyanın Ukrayna ərazilərinin işğalının rəsmiləşdirilməsini nəzərdə tutur. Çünki “sülh planında” Rusiya ordusunun Ukrayna ərazisini tərk etməsi barədə bənd yoxdur.

Исследовательский центр "Атлас"

ABŞ-Çin ticarət müharibəsi yeni mərhələyə qədəm qoyub. ABŞ Prezidenti Cozef Bayden Çindən idxal olunan təmiz enerji məhsullarına tarifləri artıran qərar imza atıb. “The Wall Street Journal” dərgisinin yazdığına görə, Baydenin qərarıyla artırılan rüsum Çində istehsal olunan minerallara, günəş panellərinə və batareyalara da tətbiq ediləcək.

Bununla Vaşinqton Avropa İttifaqının üzləşdiyi problemdən yayına bilib. Brüssel də Avropaya idxal olunan Çinin ucuz elektromobillərindən şikayətçidir. Brüssel hesab edir ki, Pekin yerli istehsalçılara böyük subsidiyalar ayırmaqla ədalətli rəqabətə mane olur. Subsidiya hesabına Çin istehsalı olan elektomobillərin qiyməti ucuzlaşır və Avropa ölkələrində istehsal olunan elektromobillərə maraq azalır. Çünki alıcı ilk növbədə qiymət fərqinə üstünlük verir. İqtisadi ekspertlərin fikrincə, Çin istehsalı olan elektromobillər Avropa bazarında böyük paya sahibdir.

Dünyada elektrobomillərə maraq artıb. Vaşinqton Amerika bazarını qorumaq məqsədilə qabaqlayıcı addımlara ehtiyac duyub. Bundan sonra ABŞ ərazisində Çində istehsal olunan elektromobillərin idxal tarifləri 100 faizə qədər artırılacaq. Bu indiki rüsumdan 5 dəfə çoxdur. Baydenin qərarına qədər Çində istehsal olunan elektromobillərə 25 faizlik rüsum tətbiq edilirdi. Bayden yeni qərarıyla faktiki özündən əvvəlki prezident Donald Trampın Çin məhsullarına qarşı sərt siyasətini davam etdirir. Misal üçün Cozef Bayden Çindən idxal olunan polad və alüminium üçün rüsumları üç dəfə artırmaq planlaşdırırdı.

Bu arada, “Amerikanın səsi”nin yaydığı məlumata görə, Bayden Çinə qarşı daha bir addım atıb. ABŞ Çinlə əlaqəli “MineOne” kriptovalyuta şirkətinin Amerika hərbi bazasının yanında qurduğu Bitcoin mədənini bağlayıb. Vaşinqton bu qərarını belə əsaslandırıb ki, Çinə bağlı mədən hərbi bazaya yaxın olduğu üçün ABŞ-ın milli təhlükəsizliyinə təhdid yaradır. Həmin hərbi bazada nüvə başlıqlı qitələrarası raketlər saxlanılır. Vaşinqton şübhələnib ki, Çin mədən vasitəsilə yaxınlıqdakı hərbi bazadan məlumatlar əldə edə bilər. Mədənin hərbi bazadan uzaqlığı cəmi 1.6 kilometrdir. Çin həmin mədəni 2022-ci ildə əldə edərək kriptovalyuta çalışmalarına başlayıb. ABŞ prezidentinin göstərişinə görə, şirkətə avadanlıqlarını mədəndən çıxarmaq üçün 90 gün veriləcək.

Vaşinqtonun mədənlə bağlı qərarının qəbuluna məşhur “Microsoft” şirkətinin təsiri olub. “New York Times”ın nəşrinin yazdığına görə, “Microsoft” Vaşinqtonu xəbərdar edib ki, “MineOne” şirkətinin mədəndəki fəaliyyəti ABŞ-a təhlükə yaradır. Bundan sonra mədənin kəşfiyyat məlumatlarının toplanması üçün istifadə edilə biləcəyi qənaətinə gəlinilib.

Pekin Vaşinqtonun qərarlarından narazıdır. Çin bir neçə ay əvvəl elektromobil alıcılarına vergi güzəştlərinin tətbiqi ilə əlaqədar ABŞ-dan Ümumdünya Ticarət Təşkilatına şikayət etmişdi. Pekin Vaşinqtonun ədalətli rəqabətə mane olduğunu bildirmişdi. Halbuki, Vaşinqton və Brüssel öz məhsullarına subsidiyalar ayıran Çini ədalətli rəqabətə mane olmaqda ittiham edir. Baydenin qərarları göstərir ki, Pekin Dünya Ticarət Təşkilatına şikayətindən nəticə əldə etməyib.

Исследовательский центр "Атлас"

Mayın 13-də Hindistan ilə İran arasında Çabahar limanının icarəyə verilməsi haqqında sənəd imzalanıb. “The Economic Times” nəşrinin yazdığına görə, sənəd Hindistanın limanlar, su yolları və gəmiçilik naziri Sarbanand Sonoval və İranın yollar və şəhərsalma naziri Mehrdad Bazarpaş tərəfindən imzalanıb.

Bu sənədə əsasən 10 ildən sonra razılaşma yenilənəcək və limanın idarəçiliyi Hindistanda qalacaq. Çabahar limanı İranın Hind Okeanına çıxışı olan yeganə böyük limanıdır. Hindistan mövcud limanı idarəçiliyə götürməklə Rusiya, Cənubi Qafqaz, Avropa və Orta Asiya ilə ticarət əlaqələrini genişləndirməyi planlaşdırır. Bu liman Şimal-Cənub Beynəlxalq Nəqliyyat Dəhlizinnin tərkib hissəsi kimi qiymətləndirilir.

İranın cənub-şərqində yerləşən Çabahar limanının birgə inkişafı ilə bağlı razılıq Dehli ilə Tehran arasında 2003-cü ildə əldə edilib. Sonrakı illərdə İrana qarşı beynəlxalq sanksiyalar layihənin təxirə salınmasına səbəb olub. Dehli illər keçdikdən sonra bu layihəni yenidən gündəmə gətirib. Hindistanın baş naziri Narendra Modi 2016-cı ildə Tehrana səfər edərək İrandakı liman infrastrukturunun tikintisinə 500 milyon dollar sərmayə qoymaq niyyətini açıqlamışdı. Dehli eyni zamanda eyni ildə limanda yeni terminalın tikintisi üçün İran və Əfqanıstanla üçtərəfli saziş imzalayıb.

Hindistanla İran arasında əldə edilən razılaşmaya görə, Rusiyadan göndərilən yüklər Azərbaycan və İran ərazisindən tranzit olaraq Çabahar limanına oradan isə Hindistanın Mumbai limanına çatdırılacaq. Yüklər əks istiqamətə İran və Azərbaycan ərazisindən keçərək Rusiyaya çatdıracaq. Bu marşrutun fəaliyyətə başlaması üçün Rəşt-Astara(İran)-Astara(Azərbaycan) dəmir yolunun tikilməsi vacibdir. Rusiya dəmir yolunun tikintisi üçün kredit ayırıb.

Ermənistanın da Hindistanla İran arasındakı son razılaşmadan gözləntisi var. İrəvan  Hindistandan yola çıxan yüklərin bir hissəsinin Ermənistan üzərindən Avropaya daşınacağına ümidlidir. Ancaq bunun üçün Ermənistanda infrastruktur yenilənməli, yollar genişlənməli, dəmiryolları tikilməlidir. Azərbaycan bunların çoxunu reallaşdırıb. Ona görə də Hindistandan çıxan yüklərin Rusiyaya və əks istiqamətdə daşınmasını Azərbaycanın mövcud nəqliyyat xətləri ilə daşınması daha realdır. Digər tərəfdən Azərbaycanla Gürcüstanı birləşdirən dəmir yolu da mövcuddur ki, Hindistandan çıxan yüklərin Azərbaycan-Gürcüstan dəmir yolu ilə Qara dəniz limanlarına, oradan da Avropa ölkələrinə nəqlini reallaşdırmaq mümkündür.

Исследовательский центр "Атлас"

Fransada keçiriləcək yay olimpiya oyunlarına hazırlıq tam sürəti ilə davam edir. İdman yarışlarına idmançılarla yanaşı məmurlar da hazırlaşırlar. Keçmiş olimpiya oyunlarında dopinq qalmaqalları yaşanıb. İdmançıların dopinqdən istifadə edərək qalib olmaları ucbatından bəzi dövlətlərə qarşı sərt sanksiyalar tətbiq edilib. Buna baxmayaraq, müxtəlif dövlətlərin idmançıları bəzi hallarda yenə dopinqdən istifadə etməyə çalışırlar. Bunun Paris olimpiadasında da baş verəcəyi ehtimalı az deyil.

Keçmiş illərdə dopinq qalmaqallarında daha çox Rusiya idmançılarının adı çəkilib. Vəziyyət o həddə çatmışdı ki, Rusiyanın bütöv idman federesiyalarına beynəlxalq yarışlarda iştirakları qadağan edilmişdi. Rusiyanın Ukraynaya qarşı müharibəsi başladıqdan sonra Rusiyanın olimpiya oyunlarına yolu bağlanıb. Rusiya idmançıları Paris olimpiadasında ölkələrinin bayraqları altında çıxış edə bilməyəcəklər. Həmin idmançılar yarışlara ancaq fərqi qaydada qatıla bilərlər. Rusiyada siyasi dairələr idmançılarını yay olimpiadasını boykota çağırırlar.

Bu arada, “New York Times” qəzetində yayımlanan məqalədə Dünya Anidopinq Agentliyi (WADA) sərt tənqid olunub. Aydın olub ki, 21 çinli üzgüçü beynəlxalq yarışların birində dopinqdən istifadə edib. Buna baxmayaraq, Dünya Anidopinq Agentliyi dopinq qalmaqalına ciddi yanaşmayıb, üzgüçüləri cəzalandırmayıb. ABŞ mövcud vəziyyətdən dərhal istifadə edib. ABŞ-ın antidopinq agentliyinin başçısı Trevis Tayqart çinli idmançıların dopinqdən istifadəsinə beynəlxalq təşkilatın seyrçi qaldığına görə tənqid edib. Trevis Tayqart “Politico” nəşrinə verdiyi müsahibədə, WADA-nın Çindən çəkindiyini və buna görə dopinqdən istifadə edən idmançıları cəzalandırmadığını bildirib. Çinli idmançılar olimppiadalarda yüksək nəticələr göstərirlər. Görünür, beynəlxalq təşkilat buna görə çinli idmançıları cəzalandırmaq istəməyib.

Mövcud qalmaqalın Paris olimpiya oyunlarına gölgə salacağı ehtimal edilir. Çünki eyni idmançılar Paris olimpiadasında iştirak edəcəklər. Həmin idmançılar yarışlarda qələbə qazansalar, digər ölkələrin federasiyaları bu qələbələri tanımaya bilərlər. Nəticədə yay olimpiadasında ölkələr arasında qarşıdurma yaranacaq.

Исследовательский центр "Атлас"

ABŞ Rusiya şirkətləri ilə əməkdaşlıq edən üçüncü ölkə şirkətlərinin sayını artırıb, Vaşinqtonda hər ay yeni siyahılar dərc olunur. ABŞ-nin Pekindəki səfiri Nikolas Börns bildirib ki, Vaşinqton Rusiyaya qarşı tətbiq etdiyi sanksiyaları pozan 31 Çin şirkətinə sanksiya tətbiq edib. Səfir bu şirkətlərin Rusiyanın hərbi və mülki təyinatlı aerokosmik və istehsal avadanlıqlarının hazırlanmasında və tədarükündə rolunun olduğunu iddia edib. ABŞ Çinin “Wuhan Global Sensor Technology”, “Wuhan Tongsheng Technology” şirkətlərinə də Rusiyaya hərbi məqsədlər üçün optik məhsullar və sensorlar satmaqda, “Tulun International Holding” şirkətini isə pilotsuz uçuş aparatlarında istifadə edilən Qlobal Naviqasiya Peyk Sistemlərini (GNSS) satmaqda ittiham edərək sanksiya tətbiq edib.

Bu arada, Çinin ABŞ-ı sarsıtmağa yönəlmiş kibercasusluq  hücumlarıyla bağlı amansız kampaniyada “qırmızı çizgiləri” keçdiyi iddia edilib. Çin istehsalı olan liman kranlarından “casus kranları” kimi istifadə etməsi və onun dağıdıcı “Volt Tayfun” kiberhücum kampaniyası üzə çıxıb. Kəşfiyyatçı yük kranlarının istehsalçısı Şanxayda yerləşən şirkətdir. Həmin şirkətin kranları Birləşmiş Ştatlardakı böyük limanlarda istifadə edilib. Məlum olub ki, həmin kranlar kameralar və qabaqcıl internet bağlantısı ilə təchiz olunub. Bu kameralar gizli casus rolunu oynayıb. Digər tərəfdən kranlarda quraşdırılan texnoloji vasitələr ABŞ limanlarındakı müxtəlif əməliyyatları pozmağa imkan verib. Bir müddət əvvəl ABŞ-ın “The Wall Street Journal” qəzetinə adını açıqlamayan mənbə bildirmişdi ki, liman kranları “Troya atı”dır, çünki onlar yüklənmiş konteynerlərin mənşəyini və təyinat yerini təyin edə bilən sensorlarla təchiz olunub. Çin kəşfiyyat məlumatları toplamaq məqsədilə ABŞ-ın hava məkanına hava şarları da göndərmişdi. Bu şarların aşkarlanması bir ara iki ölkə arasındakı münasibətləri gərginləşdirmiş, qarşılıqlı səfərlərin təxirə salınmasına səbəb olmuşdu.

ABŞ təhlükəsizlik strukturları Çin istehsalı olan kranlarda casus şəbəkələrini aşkarladıqdan sonra həmin kranların istifadəsindən imtina edilib. ABŞ Yaponiya istehsalı olan kranlara üstünlük verərək, bunların alışına  təxminən 20 milyard dollar xərcləmək məcburiyyətində qalıb.

Исследовательский центр "Атлас"

Çin lideri Si Cinpinin Fransa səfərinə müxtəlif rəylər verilir. Bir qrup ekspert səfərin uğurlu keçdiyini və Fransa prezidenti Emmanuel Makronun Si Cinpinə iki ölkə arasında münasibətlərə xələlə gətirəcək fikirlər söyləmədiyini vurğulayıblar. Makron Cinpinlə münasibətlərini istiləşdirmək məqsədilə onu Fransanın kurrot bölgəsində yerləşən dostunun restoranına şam yeməyinə dəvət edib.

Fərqli düşünən ekspertlər də var. Bu ekspertlər hesab edirlər ki, Si Cinpinin Fransaya səfəri Çinin Avropa İttifaqı ölkələri ilə iqtisadi əlaqələrindəki mövcud problemləri həll etməyəcək. Buna misal olaraq Çin liderinin Parisdə Fransa prezidenti Emmanuel Makron və Avropa Komissiyasının prezidenti Ursula fon der Lyayenlə üçtərəfli görüşdə səslənən fikirləri misal çəkiblər. Paris və Brüssel hesab edirlər ki, Çin dövlət investisiyaları hesabına Avropaya ixrac etdiyi məhsullarını qiymətini aşağı endirir ki, bu da qeyri-bərabər rəqabət yaradır. Ursula fon der Lyayen Avropa İttifaqının mövcud vəziyyətdən narahatlığını açıq şəkildə Si Cinpinin diqqətinə çatdırıb.

Çin lideri Fransadan sonra Serbiyaya keçib. Burada Çin liderinə möhtəşəm qarşılanma mərasimi keçirilib. Serbiya prezidenti Aleksandr Vuçiç Çin liderini şəxsən hava limanında qarşılayıb. Serbiya və Macarıstan Avropa ölkələri içərisində Çinlə əməkdaşlığa daha çox önəm verən iki dövlətdir. Çin Serbiyada və Macarıstanda yeni istehsal sahələri yaratmaq istəyir. Belqradda Çinləa Serbiya ilə azad ticarət barədə razılaşma əldə edilib. Serbiyanın Çin investisiyalarına ehtiyacı var.

Serbiyanın Çinlə yaxınlığı Brüsselin narahatlığına səbəb olub. Çünki Serbiya Avropa İttifaqına üzv olmaq istəyir. Brüsselin isə Çinlə dialoq rəvan deyil, bir-birlərini tənqid edirlər. Serbiya Avropa İttifaqının üzvü olarsa, Brüsselin qərarlarına riayət etmək məcburiyyətində qalacaq. Misal üçün Çin Serbiyada ucuz elektromobillər istehsal etmək istəyir. Brüssel bunun əleyhinədir, Avropa İttifaqının bazarının qorunması vacibliyi qənaətindədir.

Исследовательский центр "Атлас"

Çin lideri Si Cinpinin Avropa turnesi davam edərkən, Vaşinqton da Pekinlə dialoqu genişləndirib. ABŞ dövlət katibi Entoni Blinkenin Çinə səfərindən sonra onun Şərqi Asiya və Sakit Okean bölgəsi üzrə müşaviri Daniel Kritenbrinka da Pekinə səfər edib. Bu səfər Pekini sakitləşdirmək üçün reallaşıb. Çünki, aprelin 11-də ABŞ-Yaponiya-Filippin üçlü sammiti keçirilib. Bu görüş Pekində narahatlıq yaradıb. Vaşinqtonda keçirilən görüşdə ABŞ, Yaponiya və Filippin liderləri Çinlə ortaq mübarizə barədə geniş fikir mübadiləsi aparıblar.

Vaşinqton bir tərəfdən Çinə qarşı müxtəlif siyasi və hərbi bloklar formalaşdırır, o biri tərəfdən Pekinlə dialqodan imtina etməyərək qarşıdurmadan çəkinir. Amerikalı diplomatların Pekinə artan səfərləri bununla bağlıdır. Vaşinqton istəmir ki, Pekin bölgədə hərbi gücünü artırsın və Tayvanı güc yoluyla Çinə birləşdirsin. Çinin hərbi gəmiləri mart ayında Filipiinin ticarət gəmilərinə yaxınlaşıblar. Bundan sonra Filippin Çini hərb güc nümayişində ittiham edib. Nəticədə iki ölkə arasındakı münasibətlər gərginləşib. Bu durum Vaşinqtonun işinə yarayıb, Filippinin ABŞ-la siyasi və hərbi ittifaqı gücləndirməyə marağı artıb.

Vaşinqton bölgədə AUKUS (ABŞ, Avstraliya və Böyük Britaniya) və QUAD (ABŞ, Hindistan, Avstraliya və Yaponiya) birliklərinin gücləndirilməsini davam etdirir. Bu birliklərdə yer alan dövlətlər Çinin “bir kəmər, bir yol” təşəbbüsünə qarşı alternativ layihələr üzərində düşünürlər. ABŞ-ın bölgədə Çinə qarşı formalaşdırdığı birliklərə Cənubi Koreya, Vyetnam və Yeni Zellandiya da maraq göstərir. Buna qarşı Pekin Moskva ilə birgə Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatını və BRİCS (Braziliya, Rusiya, Hindistan, Çin və Cənubi Afrika Respublikası) təşkilatlarını gücləndirir. Ancaq bu təşkilatlar iqtisadi əlaqələrin genişlənməsini hədəfləyir, hərbi əməkdaşlıq nəzərdə tutulmur. Digər tərəfdən bu təşkilatların bir sıra üzvü, o cümlədən Hindistan və Cənubi Afrika Respublikası Çinin və Rusiyanın maraqlarına görə ABŞ-la qarşıdurmaya getmək istəmirlər. Bütün hallarda Çin və Rusiya dünyada ABŞ-ın hegemonluğuna son qoymaq üçün fəaliyyətlərini genişləndiriblər.

Çinin ABŞ-la mübarizə aparmasına baxmayaraq, ABŞ-a miqrasiya etmək istəyən çinlilərin sayı artıb. Çinlilər ABŞ-Meksika sərhəddini keçmək istəyən ən böyük etnik qrupa çevriliblər. ABŞ-da sığınacaq almaq istəyən çinlilərin sayı təxminən 90 minə çatıb. Çinlilər turist adıyla ölkələrini tərk edir və daha sonra Meksika-ABŞ sərhəddinə yollanırlar. Çinlilər sərhəddə çatana qədər uzun məsafə qət edir, səyahətlərinə Latın və Mərkəzi Amerika ölkələrindən başlayırlar. Bu təhlükəli səyahət sayılır, çünki çinlilər yol boyu silahlı şəxslər və meşələrdə bataqlıqlarla üzləşirlər.

Исследовательский центр "Атлас"

Çin lideri Si Cinpin Avropa turnesinə Fransadan başlayıb. Bundan sonra Si Cinpin Çinin Avropadakı dost dövlətlərinə – Serbiya və Macarıstana keçəcək. Çin lideri səfər boyu o ölkələri seçib ki, Pekinin siyasətinə qarşı sərt mövqedən çıxış etməyərək, Avropaya uzanan “bir kəmər, bir yol” layihəsinə dəstək verirlər. Misal üçün Çin liderinin İtaliyaya səfəri nəzərdə tutulmayıb. Çünki, İtaliya “bir kəmər, bir yol” layihəsindən çıxdığını bəyan edib.

Çin lideri Parisdə Fransa prezidenti Emmanuel Makron və Avropa Komissiyasının prezidenti Ursula fon der Lyayenlə üçtərəfli görüş keçirib. Emmanuel Makron və Ursula fon der Lyayen Si Cinpinlə ticarət və investisiya mövzularını müzakirə ediblər. Paris və Brüssel hesab edirlər ki, Çin dövlət investisiyaları hesabına Avropaya ixrac etdiyi məhsullarını qiymətini aşağı endirir ki, bu da qeyri-bərabər rəqabət yaradır. ABŞ və Avropa dövlətləri illərdir Çinin bu siyasətindən şikayət edirlər. Dəyişən heç nə yoxdur. Misal üçün Çin elektromobillərin istehsalına dövlət subsidiyası ayırır. Nəticədə Çin istehsalı elektromobillərin qiyməti ucuzlaşır, Avropada istehsal olunan elektromobillər isə rəqabətdə geri qalırlar. Çünki Avropa dövlətləri elektromobillərin istehsalına subsidiya ayırmırlar, bu azad iqtisadiyyatın tələblərinə ziddir. Çinin maliyyə imkanları çox olduğundan müxtəlif istehsal sahələrini subsidiya edir və bununla dünyaya ucuz mallar ixrac edir.

Emmanuel Makron Si Cinpinlə 3 mövzunu ayrıca müzakirə edib. Birinci mövzu Yaxın Şərqdəki gərginliyə aid olub. Bu məsələdə ortaq mövqe bildirilib, həm Paris, həm də Pekin müstəqil Fələstin dövlətinin 1967-ci il sərhədlərində yaradılmasını dəstəkləyib. İkinci mövzu İranın nüvə proqramına aid olub. Liderlər İranın nüvə probleminin sülh yolu ilə həllinə tərəfdar olduqlarını bildiriblər. Emmanuel Makron və Si Cinpin problemin diplomatiya və siyasi tədbirlərlə həllinin əhəmiyyətini  vurğulayıblar. Liderlər ölkələrinin İranın nüvə probleminin siyasi və diplomatik yolla həllinə kömək etmək üçün səy göstərəcəklərini təsdiqləyiblər.

Fransa İrana qarşı sərt sanksiyaların tərəfdarı olsa da, Tehranla gizli əməkdaşlığını davam etdirir. Ermənistanın silahlandırılması məsələsində Fransa və İranın mövqeyi eynidir. İranın nüvə silahını əldə etməsi də Parisi o qədər də narahat etmir. Bu məsələdə isə Parislə Pekinin mövqeyi eynidir.

Üçüncü mövzu Rusiya-Ukrayna müharibəsi olub. Avropa dövlətləri Çin liderinin Kremlə təsir etməsini istəyir. Si Cinpin müharibənin dayandırılması üçün Kremlə təsir etmək fikrində deyil.

Si Cinpinin Fransaya səfəri zamanı etirazla da üzləşib. Si Cinpinin Parisdə hərəkət etdiyi yollarda müstəqil Tibet və Sincan tərəfdarları etiraz aksiyaları keçirib, yol boyu körpülərdə şüarlar asıblar. Tibet və Sincan tərəfdarları Çində insan haqlarının pozulmasına etiraz ediblər. Etirazçılar Parsin mərkəzi küçərlərində Pekinin siyasəti əleyhinə şüarlar səsləndiriblər.

Avropa İttifaqının 2021-ci ilin martında Sincandakı vəziyyətlə əlaqədar bəzi Çin rəsmilərinə və şirkətlərinə qarşı məqsədyönlü sanksiyalar tətbiq etməsi Pekinin sərt reaksiyalarına səbəb olmuşdu. “Human Rights Watch” təşkilatı Fransa prezidentini Çin liderinə insan haqları mövzularını açıq şəkildə müzakirə etməyə çağıraraq, Çində siyasi məhbusların azad edilməsinə çağırıblar. Aydındır ki, Makron bu mövzuları detallı şəkildə Si Cinpinlə müzakirə etməyib. Pekin insan haqları mövzularını müzakirəyə maraq gəstərmir.

Исследовательский центр "Атлас"