Category: Analyses

Çinin Tayvanla birləşməsi qaçılmazdır. “Reuters” agenrtliyinin yaydığı məlumata görə, bu barədə Çinin lideri Tsi Cinpin Yeni il təbrikində deyib. Vətənin birləşməsinin tarixi zərurət oluğunu bildirən Cinpin Tayvan boğazının hər iki tərəfindəki həmvətənlərin birlşməsindən başqa alternativinin olmadığını vurğulayıb.

Göründüyü kimi, Tayvan mövzusu 2024-cü ildə də aktuallığını qoruyacaq. Pekin Tayvanı Çinə birləşdirmək siyasətini gücləndirəcək. Tsi Cinpin hakim Kommunist Partiyasının son qurultayında deyib ki, Tayvanı danışıqlar yolu ilə Çinə birləşdirməyə çalışacaq: “Ancaq əgər danışıqlar nəticə verməsə, başqa üsullardan da istifadə edilə bilər”. Tayvanın güc yolu ilə Çinə birləşdirilməsi bölgədə hərbi toqquşmaya səbəb olacaq və ABŞ müdaxilə etməyə məcbur qalacaq.

ABŞ-ın məhşur “NBC News” televiziya kanalı belə xəbər yayıb ki, Tsi Cinpin bir müddət əvvəl ABŞ prezidenti Co Baydenlə San-Fransiskoda son görüşü zamanı Ağ Ev sahibinə Tayvanı Çinə birləşdirmək planları barədə danışıb. Tsi Cinpin Baydeni inandırmağa çalışıb ki, Pekin müharibə istəmir, ancaq Pekin Tayvanı Çinə birləşdirmək siyasətindən də imtina edən deyil. Bununla Cinpin Baydenə bu məsələdə qətiyyətini nümayiş etdirməyə çalışıb. Yayılan xəbər görə, Cinpin Tayvanı Çinə birləşdirəcək tarixi də göstərib. Bu ya 2025, ya da 2027-ci ildə baş verəcək.

Cinpin Baydeni inandırmağa çalışıb ki, ABŞ Tayvanı müstəqil dövlət kimi tanımaqdan imtina etsin. Bayden Cinpinin bu təklifini qəbul etməyib. İki liderin söhbətində Tayvanda 2024-cü ildə prezident seçkiləri də müzakirə edilib. Cinpin bir qisim namizədin açıqlamalarından narahat olduğunu Baydenə bildirib. Ağ Ev sahibi isə Tayvan seçicilərinin qərarına hörmətlə yanaşılması vacibliyini bildirib.

Cinpin anlayır ki, Vaşinqton Tayvanın Çinə birləşdirilməsinə mane olacaq. Ona görə də Cinpin Çin silahlı qüvvələrinin modernləşdirilməsinin sürətləndirilməsinə qərar verib. Vaşinqton Pekinin planlarından narahatdır. “Reuters” agentliyinin məlumatına görə, ABŞ Tayvana əlavə olaraq 300 milyon dollar ayırıb. Bu maliyyə Tayvanın müdfiə sistemlərinin gücləndirilməsinə xərclənəcək.

ABŞ “vahid Çin” konsepsiyasının əvvəlki kimi dəstəkləsə də, Tayvanın zorla Çinə biləşdirilməsinin əleyhinədir. ABŞ Konqresi Nümayəndələr Palatasının keçmiş spikeri Nensi Pelosinin 2022-ci ildə Tayvana səfəri bölgədə vəziyyəti daha da gərginləşdirmişdi. Bu gərginlik azalmayıb.

"Atlas" Research Center

“The New York Times” qəzetində yayımlanan məqalədə, ABŞ kəşfiyyatının Çinin şimalındakı səhralıqda böyük şaxtalar inşa edildiyi yazılıb. Vaşinqton bu qənaətə gəlib ki, Pekin həmin bölgədə nüvə sınağı keçirməyə hazırlaşır. Çünki, Çin 1964-cü ildə məhz həmin bölgədə ilk nüvə bombasını sınaqdan keçirmişdi.

Vaşinqton Çinin nüvə gücünü artırmasından narahatdır. Halbuki, bir qisim ekspertin fikrincə, Çin ilk olaraq Nüvə sınaqlarının hərtərəfli qadağan edilməsi haqqında Müqavilədən çıxmayacaq. Çünki nüvə sınağının keçirilməsi həmin dövlətin müqavilənin şərtini pozması demək olacaq.

Buna baxmayaraq, Çin nüvə silahlarının istehsalında ABŞ-dan geri qalmaq istəmir. Digər tərəfdən Çin nüvə istehsalını artırmaqla yanaşı onların gücünü yoxlamaq barədə də düşünə bilər. Vaşinqton yeni şaxtaların tikintisini məhz bununla əlaqələndirib. Şaxtalarda həyata keçirilən nüvə sınağı zərərli maddələrin ətrafa yayılmasının qarşısını alır.

Bu arada, Rusiya və ABŞ-da öz ərazilərində nüvə poliqonları inşa edirlər. Çin bu çalışmalarını daha da genişləndirib. Əslində Pekin keçmiş illərdə dünyada nüvə silahlarının azaldılmasının tərəfdarı idi. Ancaq ABŞ Çinin bu istəyini qəbul etmədikdən sonra Pekin nüvə silahlarının artırılması siyasətinə üstünlük verib. Pekində hesab edirlər ki, yaxın illərdə Nüvə sınaqlarının hərtərəfli qadağan edilməsi haqqında Müqaviləsindən çıxmaq istəyən dövlətlər ola bilər. ABŞ sonuncu nüvə sınağını 1992-ci ildə, Rusiya 1991-ci ildə, Çin isə müqaviləyə qoşulduğu 1996-cı ildə keçirib. ABŞ müqavilənin ratifikasiyasını uzatdığına görə Çin də müqaviləni ratifikasiya etməyə tələsmədi.

Beynəlxalq aləmdə baş verən gərginliklər, o cümlədən Rusiya-ABŞ və Çin-ABŞ münasibətlərinin gərginliyi fonunda Nüvə sınaqlarının hərtərəfli qadağan edilməsi haqqında Müqavilə ətrafında polemikalar artıb. Hər hansı dövlət nüvə sınağı keçirərsə, bu müqavilənin məhvinə gətirib çıxaracaq. Çünki bundaan sonra digər dövlətlər də nüvə sınaqlarına başlayacaqlar.

"Atlas" Research Center

Kreml Qərbin Rusiyaya qarşı sanksiyalarını Çin və Hindistanla ticarət əlaqələrini genişləndirməklə kompensasiya etməyə çalışır. Rusiyanın qazı və nefti əsasən Çin və Hindistana istiqamətlənib. Rusiyanın Çinə nəql etdiyi qaz son ildə dəfələrlə artıb. 2023-cü ildə Rusiyanın Hindistanla ticarət mübadiləsi iki dəfə artaraq 55 milyard dollara yaxınlaşıb. Bu iki ölkə arasında rekord göstəricidir. Rusiya Hindistanın dördüncü ticarət tərəfdaşıdır.

Buna baxmayaraq, Hindistanın əsas ticarət tərəfdaşı Amerika Birləşmiş Ştatlarıdır. İki ölkə arasında ticarət mübadiləsi 100 milyard dollar civarındadır. Rusiya Amerikadan geri qalmaq istəmir. Rusiyalı iqtisadi ekspertlərin fikrincə, 2030-cü il üçün Hindistanla ticarət mübadiləsinin həcmi 100 milyard dollara çata bilər. Rusiya Hindistana neft satışını artıracaq, Hindistandan isə əsasən dərman preparatları və kimyəvi məhsullar alacaq.

Rusiya Hindistanla hərbi sahədə də əməkdalığını genişləndirməyə can atır. Ancaq Ukrayna müharibəsi fonunda Hindistanın Rusiyanın hərbi texnikasına marağı azalıb. Bu arada, Hindistanın yaxın illərdə hərbi kosmik peyklər parkını 100 cihazla artırmağı planlaşdırdığı bildirilib.

“The Times of India” nəşrinin Müdafiə Nazirliyindəki mənbəyə istinadən yayımladığı məqalədə Hindistanın yaxın və uzaq kosmosda əməliyyatların aparılması üçün Kosmik Komandanlıq yaradacağı vurğulanıb. Hindistan Hərbi Hava Qüvvələri kosmosdan həm hücum, həm də müdafiə məqsədləri üçün səmərəli istifadə məqsədilə yeni doktrina hazırlayıb. Həmin doktrina hökumətə təqdim edilib. Həmin sənəddə Hərbi Hava Qüvvələrinin  Hindistan Aerokosmik Qüvvələrinə çevrilmək təklifi də yer alıb.

Beləliklə, Hindistan hərbi gücünü attırmağı qarşısına hədəf qoyub. Bu gedişat Azərbaycanda da diqqətlə izlənilir. Azərbaycan Hindistanın Ermənistana raket və digər hərbi texnika satmasını istəmir. Ermənistanın silahlanması bölgədə vəziyyəti gərginləşdirməyə xidmət edir. Bu səbəbdən Bakı diplomatik kanallarla Dehliyə öz narahatlığını çatdırıb.

"Atlas" Research Center

Yaxın Şərqdə davam edən toqquşmalar Hindistan sahillərinə yaxınlaşıb. Bir neçə gün əvvəl İrandan havaya qalxdığı iddia edilən pilotsuz uçuş aparatı Hindistan sahillərində üzən gəmiyə tuşlanıb. “The Wall Street Journal” nəşri Pentaqona istinadən yaydığı xəbərdə Liberiya bayraqlı, Yaponiyaya məxsus, Niderland tərəfindən qulluq edilən kimyəvi maddə daşıyan tankerin Hind okeanında hücuma məruz qaldığı faktını təsdiqləyib. Bu o deməkdir ki, İsraillə “Həmas” arasındakı savaş uzaq bölgəyə sıçrayıb.

Yəməndəki husilərin Qırmızı dənizdə gəmiləri hədəf seçməsi Amerika Birləşmiş Ştatlarını bu bölgədə yeni ittifaq formalaşdırmağa məcbur edib. İttifaqın məqsədi Qırmızı dənizdə ticarət gəmilərinin təhlükəsizliyini təmin etməkdir. Tehran Qırmızı dənizdə gəmilərə hücumlarla bağlı əlaqəsinin olmadığını bildirsə də, buna inanan azdır. Çünki gəmilərə hücum edən husilərin silah və pilotsuz uçuş aparatları ilə təhcizatını İran təmin edir.

Bu arada, İsrailin baş naziri Binyamin Netanyahu hindistanlı həmkarı Narenda Modi ilə azad gəmiçiliyi və Yəməndəki husilərin hücumlarından qorunması mövzularını müzakirə ediblər. İki ölkənin baş naziri ayrıca, oktyabrın 7-də İsrailə terror hücumu və onun nəticələrini müzakirə ediblər. Məlumdur ki, Hindistan terrorla mübarizədə İsraili dəstəkləyib. Narendra Modi, İsrailə terror hücumundan dərhal sonra sosial şəbəkə səhifəsində bunu yazmışdı: “Biz bu çətin anda İsraillə həmrəyik”. Narendra Modi terror hücumundan bir neçə gün sonra Benyamin Netanyahuya zəng edərək İsrailin hərəkətlərini tam dəstəklədiyini bir daha vurğulamışdı. Bu baxımdan Hindistanın mövqeyi Dehlinin tərəfdaş münasibətləri olduğu Rusiya və İranın mövqeyindən kəskin şəkildə fərqlənir. Tehran İsrail dövlətinin varlığını şübhə altına aldığı və bu dövlətə qarşı terror hücumlarını dəstəklədiyi halda Dehli tam əks mövqedən çıxış edir.

Hindistanla İsrail arasında siyasi əlaqələr üst səviyyədədir. Hindistan İsraildən müxtəlif növ silahlar alır. Narendra Modinin rəhbərlik etdiyi “Bharatiya Janata” Partiyası hakimiyyətə gəldikdən sonra Dehli İsraillə əlaqələri strateji səviyyəyə qaldırıb. Modi 2017-ci ildə İsrailə səfər edib. Bir il sonra Netanyahu Hindistana səfər edib.

İrana bağlı qrupların Hindistan sahillərinə yaxın gəmiləri hədəf alması Dehlini narahat etməlidir. İranın dəstəklədiyi silahlı qruplar artıq Hindistan üçün təhlükə mənbəyinə çevrilib.

"Atlas" Research Center

2024-ün mürəkkəb il olacağını indidən söyləmək olar. Yaxın Şərdəki toqquşmalar və Rusiya-Ukrayna müharibəsi gələn il də davam edəcək. “Bloomberg” agentliyinin araşdırmasında dünyada müharibələrin coğrafiyasının genişlənəcəyini yazılıb. Hazırda planetdə 183 regional silahlı münaqişə qeydə alınıb. Agentliyin araşdırmasında münaqişələrin intensivliyinin ildən-ilə artdığı vurğulanıb. Bu müharibələr nəticəsində ölüm sayının artmasını da şərtləndirir.

Bu arada, ABŞ, Cənub Koreya və Yaponiya liderlərinin milli təhlükəsizlik üzrə müşavirlərinin Seuldakı görüşü diqqəti çəkib. Bu format bu ilin avqust ayında formalaşıb. 3 ölkənin lideri ilk dəfə Vaşinqtonda görüşmüş və geniş fikir mübadiləsi aparmışdılar. Bununla Amerika Birləşmiş Ştatları, Cənubi Koreya və Yaponiya öz aralarında müttəfiqliyi rəsmiləşdiriblər. Üçlük regional təhlükələrə qarşı birgə mübarizə aparmaq qərarı veriblər. Halbuki, keçmiş illərdə Tokio ilə Seul arasında münasibətlərdə müəyyən suallar yaranırdı.

Əsas təhlükə Şimali Koreyanın raket proqramı ilə bağlıdır. Şimali Koreya raket sınaqlarını davam etdirməklə yanaşı qonşuları Cənubi Koreya və Yaponiya üçün ciddi təhdidlər yaradıb. Bu Vaşinqtonu da narahat edir. Çünki Amerika Birləşmiş Ştatlarının həm Cənubi Koreyada, həm də Yaponiyada hərbi bazaları mövcuddur. Bu o deməkdir ki, Şimali Koreya Cənubi Koreya və ya Yaponiyaya raket atarsa, ABŞ Pxenyana qarşı müharibəyə başlamalı olacaq. Şimali Koreya raket sınaqlarıyla yanaşı kosmik fəzaya kəşfiyyat peykləri də göndərməyə başlayıb. Şimali Koreya həmin peyklər vasitəsilə ABŞ_ın bölgədəki hərbi bazalarını izləmək imkanı qazanıb.

Digər təhlükə Çinin bölgədə artan hərbi gücü ilə bağlıdır. Çin və Şimali Koreya bölgəyə Qərblə gərgin münasibətləri olan Rusiyanı da cəlb etməyə çalışırlar. Misal üçün Rusiya Ukraynaya qarşı işğalçı müharibəni davam etdirmək məqsədilə Şimali Koreyadan raketlər alır, Çinlə birgə dənizlərdə hərbi təlimlər keçirir. Bu hərbi təlimlər ən çox Yaponiyanı narahat edir. Çünki hərbi təlimlər Yaponiya sahillərinə yaxın ərazilərdə keçirilir. Tokio bu məqsədlə hərbi xərclərini keçmiş illərlə müqayisədə xeyli artırıb.

"Atlas" Research Center

Argentinanın yeni seçilmiş prezidenti Xavyer Mileyin dəbdəbəli andiçmə mərasimi keçirsə də, ölkəsinin iqtisadi vəziyyəti ağırdır. “The Wall Street Journal” dərgisində yayımlanan məqalədə Argentinanın milli valyutası pesonun məzənnəsinin təxminən yarıya qədər endiriləcəyi bildirilib, dollar yenidən bahalaşacaq. Yeni prezident hökumətin xərclərini azaltmaq və dövlət büdcəsinin yükünü azaltmaq məqsədilə 18 nazirliyin əvəzinə 9 nazirliyin fəaliyyət göstərəcəyi qərarını verib. Bundan başqa bütün infrastruktur layihələrinin icrasını dondurulacaq. Yeni kabinet bu mövqedədir ki, hökumətin gördüyü tədbirlər qısa müddətdə Argentina əhalisinə ziyan vuracaq. Buna baxmayaraq, Argentina üçün başqa alternativ qalmayıb. Argentinanın maliyyə naziri bildirib ki, ölkə qazandığından çox xərcləyə bilməz. Beləliklə, Argentinanı ağır günlər gözləyir.

Yeni prezident xarici siyasətdə də köklü dəyişikliklər vəd edib. Argentinanın keçmiş prezidenti ölkəsinin BRİCS-ə (Braziliya, Rusiya, Hindistan, Çin, Cənubi Afrika) qoşulacağını açıqlamışdı. Yeni seçilmiş prezident Xavyer Mileyin bu təşkilata qoşulmağın əleyhinədir. Onun müşavirləri də eyni mövqedədirlər. Yeni prezident ABŞ və İsrail kimi dövlətlərlı sıx əlaqələr qurmaq istəyir.

Buna baxmayaraq, yeni prezidentin Çindən gözləntisi var. Yerli “La Nación” nəşrində yayımlanan məqalədə, Argentina prezidentinin Çin lideri Si Cinpinə  məktub yazdığı bildirilib. Həmin məktubda Argentina prezidenti Çin liderindən xahiş edib ki, Çin milli valyutasından istifadəyə imkan verilsin. Argentina Çin milli valyutası vasitəsilə Beynəlxalq Valyuta Fonduna borclarını ödəməyi planlaşdırır.

Çin Argentinaya borc verə bilər, ancaq şərtlərini də diqtə edəcək. Çindən borc alan ölkələr daha sonra Pekinin siyasi istəklərinə “yox” deyə bilmirlər. Halbuki, Argentinanın yeni prezidenti seçkidən əvvəl bəyan etmişdi ki, onun kommmunistlərlə ortaq işi olmayacaq. Yeni prezident bu vədinə baxzmayaraq, Çin kommunistlərinə ağız açmaq məcburiyyətində qalıb. Pekin bunun qarşılığında Argentina prezidentini BRİCS barədə qərarını dəyişməsini istəyəcək. Digər tərəfdən Argentina və Çin keçmiş illərdə “bir kəmər, bir yol” layihəsiylə bağlı əməkdaşlıq planı imzalamışdılar. Pekin Argentinanın yeni prezidentinin bu planı yerinə yetirməsini də istəyəcək.

"Atlas" Research Center

Moskvada dekabrın 18-də Müstəqil Dövlətlər Birliyinin (MDB) Hökumət Başçıları Şurasının iclası keçirildi. Bu, ilin sonu üçün ənənəvi islacdır. Kreml MDB üzvlərini Moskvaya toplamaqla həm tərəfdaşlarıyla ilə yekun vurur, həm də Rusiyaya qarşı sanksiyalar tətbiq edən Qərbə bu şəkildə mesaj göndərir: “Rusiya təcrid olunmayıb, qonşularının bir çoxu ilə siyasi və iqtisadi əlaqələrini gücləndirib”. Təsadüfi deyil ki, toplantı çərçivəsində Rusiyanın baş naziri Mixail Mişustin həmkarlarına “Rusiya” beynəlxalq sərgi-forumuna baxış təşkil edib. MDB-yə sədrlik 2024-cü ildə Rusiyaya keçəcək. Bu ilə təşkilata Qırğızıstan sədrlik edirdi.

Baş nazir Əli Əsədov toplantıdakı çıxışında Azərbaycanın MDB formatında ikitərəfli əlaqələrin bundan sonra da genişləndirilməsinə və möhkəmləndirilməsinə xüsusi əhəmiyyət verdiyini vurğulayıb. Əli Əsədov xatırladıb ki, 2025-ci ildə III MDB ölkələri Oyunları Gəncədə keçiriləcək. Baş nazir çıxışında Azərbaycan-Ermənista danışıqlarına da toxunaraq Bakının İrəvanla konstrtuktiv dialoqu davam etdirməkdə maraqlı olduğunu söyləyib. Əli Əsədov bu mövzuda çıxışını “yaranmış tarixi fürsətdən rasional istifadə edilməsi bizə regionda çoxdan gözlənilən sülhə nail olmağa imkan verəcək, regionumuzda bütün insanlara dinc və təhlükəsiz birgə yaşayış ümidləri bəxş edəcək” cümləsiylə bitirib.

Müstəqil Dövlət Birliyi formal olaraq fəaliyyət göstərir. Bu format çərçivəsində üzv ölkələr sadəcə, görüşüb, fikir mübadiləsi aparmaq üçün imkan qazanırlar. Azərbaycan və digər üzv dövlətlər ikitərəfli əlaqələrə əhəmiyyət verirlər. Keçən il Azərbaycanın birlik ölkələri ilə əmtəə dövriyyəsinin həcmi təqribən 30 faiz artıb. Cari ilin 10 ayının yekunlarına görə daha 17 faizlik artım qeydə alınıb. Kreml də MDB-nin gücləndirilməsinin mümkün olmadığını anladığından qonşularıyla ikitərəfli əlaqələrin gücləndirilməsi siyasətinə üstünlük verib.

Rusiyanın ikitərəfli əlaqələrə önəm verməsinə nümunə kimi Moskva-Pekin əlaqələrini göstərmək olar. Mixail Mişustin Moskvadakı toplantıdan bir gün sonra Pekinə səfər edib. Mişustin Çin lideri Si Tsinpin və bu ölkənin baş naziri Li Çianqla görüşəcək. Pekində iki ölkənin hökuməti başçılarının 28-ci görüşü keçiriləcək. Tərəflər ticarət əməkdaşlığını daha gücləndirmək və birgə iri layihələrin reallaşmasını sürətləndirmək istəyirlər.

Qərbin sanksiyaları ilə üzləşən Çin bazarı Rusiya üçün xilas yoludur. Misal üçün Rusiya Qərb ölkələrinə sata bilmədiyi neft və qazını Çinə yönəldib. Rusiyanın “Qazprom” şirkəti “Sibirin gücü” qaz kəməri ilə Çinə rekord həcmdə qaz tədarük edib. Hazırda “Qazprom” Rusiya qazını Çinə 30 illik müqavilə əsasında ildə 38 milyard kubmetr həcmində tədarük edir. Qazın Çinə ixracı 2019-cu ilin dekabrında başlayıb. Bu o deməkdir ki, Rusiya Ukraynaya qarşı müharibə qərarı verməmişdən əvvəl Avropaya sata bilməcəyi qazı Çinə sata biləcəyini hesablamışdı və Pekin də bununla razılaşmışdı. Deməli, Kreml Ukraynaya qarşı hərbi əməliyyata başlaya biləcəyi planı ilə Pekinlə bölüşmüşdü. Halbuki, çinli rəsmilər Rusiyanın Ukraynaya hücum edəcəyindən xəbərsiz olduqlarını bildirirdilər. Rusiya üçün Çinlə strateji tərəfdaşlıq önəmli olduğu kimi iki ölkənin iştirakçısı olduğu Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatı və BRİCS (Braziliya, Rusiya, Hindistan, Çin və Cənubi Afrika Respublikası) MDB-ni üstələyir. Rusiya və Çin hazırda bu iki təşkilata daha çox dövlətin qəbuluna çalışırlar. Moskva ilə Pekinin məqsədi bu yolla Amerika Birləşmiş Ştatlarının hegemon mövqeyinə son qoymaqdır. Buna cavab olaraq da Vaşinqton Rusiya və Çinə qarşı ittifaqları gücləndirir.

"Atlas" Research Center

İran və Səudiyyə Ərəbistanı Çinin vasitəçiliyi ilə barışdıqdan sonra iki ölkə diplomatik əlaqələri bərpa etdilər. Pekin bununla kifayətlənməyərək bu iki ölkə arasında vasitəçiliyini daha da gücləndirməyə qərar verib. Dekabrın 15-də Pekində 3 ölkənin xarici işlər nazirlərinin müavinləri səviyyəsində məsləhətləşmələr keçirilib. Növbəti görüşün Səudiyyə Ərəbistanında keçirilməsinə dair razılıq var.

Çinin xarici işlər naziri Van İnin sədrliyi ilə Çin-Səudiyyə Ərəbistanı-İran Komissiyasının ilk iclasında Yaxın Şərqdə beynəlxalq əməkdaşlıq məsələləri və Fələstin-İsrail münaqişəsi müzakirə olunub. Səudiyyə Ərəbistanını xarici işlər nazirinin müavini Valid bin Əbdül Kərim əl-Xereyci, İranı isə xarici işlər nazirinin müavini Əli Baqeri Kani təmsil ediblər. Van İ toplantıda deyib ki, Çin Yaxın Şərq xalqlarını dəstəkləməkdə davam edir. Bunun nə demək olduğunu söyləmək çətindir. Çünki Yaxın Şərqdə bir-biri ilə gərgin münasibətldə olan dövlətlər var. Çinin xarici işlər naziri onu da bildirib ki, Pekin Səudiyyə Ərəbistanı ilə İran arasında dialoqu gücləndirmək və Yaxın Şərqdə sülh və sabitliyin möhkəmləndirilməsinə daha bir töhfə vermək üçün üçtərəfli qarşılıqlı fəaliyyət formatından istifadə etməyə üstünlük verir.

İranla Səudiyyə Ərəbistanı barışıbsa Pekinin vasitəçiliyini davam etdirməsinə nə ehtiyac var? Görünür, bu yolla Pekin bölgədə rolunun artmasına işarə edir. Vaşinqtonla Tehran arasında diplomatik əlaqələr olmadığına və iki ölkə arasında gərginlik davam etdiyinə görə ABŞ Səudiyyə Ərəbistanı ilə İran arasında dialoqda iştirak edə bilməz. Bu Pekinin işinə yarayır. Çin lideri keçmiş aylarda həm İrana, həm də Səudiyyə Ərəbistanına səfər edib. Pekin İrana yüz milyardlarla dollar yatırım qoyacağını da açıqlayıb. Ancaq Pekin bu məsələdə hələ tələsmir. İranın özündə də Çindən iqtisadi asılılığın təhlükələri barədə polemika gedir.

Pekindəki görüşdə Çin, İran və Səudiyyə Ərəbistanı birgə bəyanat qəbul ediblər. 3 ölkə İsraili dayandırmağın və Qəzza bölgəsinin bombalanmasının qarşısını alınmasının vacibliyini bildiriblər. Tərəflər fələstinlilərin evlərindən zorakı üsullarla qovulmalarının qarşısının alınmasının vacibliyini vurğulayıblar.

Aydındır ki, bu bəyanat İsraildə sərt reaksiyaya səbəb olub. İsrailin Çinlə təmasları olsa da, Tel-Əviv Pekinin Yaxın Şərq siyasətindən narazıdır. Digər tərəfdən İsrail Səudiyyə Ərəbistanı ilə diplomatik əlaqələr qurmaq isdeyasından imtina etməyib. Qəzzadakı döyüşlər dayanmayana qədər bu mümkün olmayacaq. Ancaq sonrakı mərhələdə dialoqun bərpası mümkündür, sadəcə Çin-İran-Səudiyyə Ərəbistanı üçbucağı Tel-Əvivə əlavə problemlər yaradacaq. Vaşinqton da Pekinin vasitəçi təşəbbüslərini diqqətlə izləyir. Çünki Vaşinqtonda hesab edirlər ki, Pekin bölgədə ABŞ-ın sıxışdırmağa çalışır.

"Atlas" Research Center

Si Cinpin Çini dəmir əllə idarə edir. Cinpin eyni zamanda varis barədə də düşünmək məcburiyyətindədir. Bu arada baş nazir Li Çianın səlahiyyətlərinin artırılması beynəlxalq medianın diqqətini çəkib. Li Çian Çin Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsi Siyasi Bürosunun daimi üzvüdür. Li Çian Çin Kommunist Partiyasına 1983-cü ildə üzv olub. O, Çinin ali qanunverici orqanı olan Xalq Nümayəndələri Yığıncağının bu ilin martın 11-də keçirilən sessiyasında Çin Xalq Respublikasının baş nazir vəzifəsinə təyin olunub.

Si Cinpinin təlimatıyla Li Çian Mərkəzi Maliyyə Komissiyasına da rəhbər təyin olunub. Ondan əvvəlki baş nazirlərin bu səlahiyyəti yox idi. Bəzi ekspertlər bunu Çin iqtisadiyyatındakı ağır durumla izah ediblər. Çinin daşınmaz əmlak bazarında vəziyyət mürəkkəbdir. Tikinti şirkətləri aldıqları kreditləri qaytara bilmirlər, ölkədə borclanma artıb. Çinin maliyyə sabitliyini geri qaytarmağa və korrupsiya ilə mübarizəni gücləndirməyə ehtiyacı var. Digər ekspertlər isə Si Cinpinin Li Çianı öz yerinə hazırladığı versiyasını irəli sürüblər. Digər tərəfdən mümkündür ki, Si Cinpin hakimiyyətin bir hissəsini və məsuliyyəti baş nazirlə bölüşmək istəyir. Si Cinpin Li Çianın səlahiyyətlərini artırmaqla gələcəkdə hakimiyyət uğrunda mübarizəyə hazırlaşan partiyadaxili qüvvələrə mesaj göndərmiş olur.

“South China Morning Post” nəşri Li Çianın Çini bir çox beynəlxalq tədbirdə təmsil etdiyinə diqqəti çəkib. Misal üçün Çini “böyük iyirmilərin” Hindistanda keçirilən sammitində Li Çian təmsil edib. Bu səbəbdən Li Çianın fəaliyyəti Qərbin siyasi və ekspert dairələrində ciddi analiz edilir. Li Çianın mövqelərinin möhkəmlənməsi onun Çin iqtisadiyyatındakı problemləri necə həll edəcəyindən asılı olacaq.

Bu arada, Qərbdə Çinin artan hərbi gücü də diqqət mərkəzindədir. Çinin hərbi donanması dünya liderliyinə iddialıdır. “Bloomberg” agentliyinin məlumatına görə, Çin 2030-cü ilə qədər nüvə arsenalını iki dəfədən çox artıracaq. Çinin arsenalında hazırda 500-dən çox nüvə başlığı var. Çin hakimiyyəti bunu yetərli saymır və nüvə başıqlarının sayının artırılması üçün hərbi-sənaye kompleksinin imkanlarını bir neçə dəfə artırıb. “Bloomberg” agentliyinin digər məlumatında hipersəs raketləri sahəsində də Çinin Qərbi geridə qoymağa çalışdığı vurğulanıb. Çin süni intellektin inkişafına böyük sərmayələr yatırdığı da gələn xəbərlər arasındadır.

Qərb balansın Çinin xeyrinə dəyişməsinin qarşısını almaq üçün müvafiq addımlar atmaq məcburiyyətindədir. ABŞ Çini müasir texnologiyalara çıxışını məhdudlaşdırmaqla bu ölkənin inkişafını ləngitməyi planlaşdırır. Vaşinqton ümid edir ki, Çin iqtisadiyyatında yaranan dərin problemlər onun hərbi gücünü artırmarmaq planlarını dəyişdirəcək.

“Atlas” Araşdırmalar Mərkəsi

“Soyuq müharibədən” sonra Amerika Birləşmiş Ştatlarının simasında formalaşan birqütblü dünyaya qarşı müqavimət artıb. ABŞ dünyada baş verən müxtəlif proseslərdə rol almağa çalışsa da, bəzi hallarda bu həlledici əhəmiyyət daşımır.

Yaponiya Müdafiə Nazirliyinə bağlı araşdırma mərkəzinin hazırladığı hesabatda Rusiya və Çinin dünya düzənini dəyişmək istədikləri bildirilib. Hesabat müəllifləri hesab edirlər ki, Rusiya və Çin liberal dəyərləri qeyri-demokratik oyun qaydaları ilə əvəz etməyə çalışırlar. Buna Rusiya-Çin hərbi ittifaqının gücləndiyini misal göstərirlər. Bəziləri bunu “yeni internasional” kimi qiymətləndirirlər. Ancaq “soyuq müharibə” illərindən fərqli olaraq bu “dünya kommunizminin” qələbəsi uğrunda mübarizə deyil, dünyadakı nizamı avtoritar üsul-idarə ilə əvəz edilməsinə nail olmaqdır.

ABŞ Rusiya-Çin ittifaqı ilə üz-üzədir. Buna baxmayaraq, Pekin Ukrayna müharibəsindən çəkindiyinə görə Rusiya ilə müdafiə və təhlükəsizliklə bağlı saziş imzalamağa tələsmir. Çünki Çin iqtisadiyyatının əsas hissəsi Qərb ölkələri ilə əməkdaşlıq üzərində formalaşıb. Yaponiyadakı mərkəzin hesabatında keçmiş illərdə Pekinlə Moskva arasında fikir ayrılıqlarıının olmasına baxmayaraq, Amerikaya qarşı mübarizədə bunun arxa plana keçdiyi vurğulanıb. Çin lideri Si Cinpinlə Rusiya prezidenti Vladimir Putin arasında sıx dostluq əlaqələri formalaşıb.

Hesabat müəllifləri Çinin Rusiyanın dəstəyinə arxalanaraq Asiya və Sakit Okean bölgəsində hərbi gücünü artırdığını bildiriblər. Bu Rusiyanın da maraqlarına cavab verir. Çin Asiya bölgəsində müxtəlif ölkələrlə münasibətlərini gərginləşdirərkən Rusiya Ukraynadakı müharibədə manevr imkanlarını artıra bilir. Bundan narahat olan əsas ölkələrdən biri Yaponiyadır. Rusiya və Çinin bölgədə keçirdikləri birgə hərbi təlimlər Yaponiyanın adalarına yaxın ərazilərdə həyata keçirilir. Yaponiyanın Rusiya ilə münasibətlərində gərginlik artsa da, Tokio üçün əsas təhlükə mənbəyi Pekinin siyasətidir. Buna görə də Yaponiya həm özünün hərbi potensilalını, o cümlədən büdcənin hərbi xərclərini atrırır, həm də ABŞ-la hərbi müttəfiqliyi gücləndirir.

Almaniyada nəşr olunan “Der Spiegel” qəzetində yayımlanan məqalədə Rusiya-Çin ittifaqının Yaponiya ilə yanaşı Avropa İttifaqını da ciddi narahat etdiyi yazılıb. Pekin Rusiya-Ukrayna müharibəsində neytrallığını elan etsə də, Çin iqtisadi əməkdaşlıq zəminində Rusiyanın gəlir imkanlarını atrırır ki, Kreml bunun hesabına işğalçı müharibəni davam etdirə bilir.

"Atlas" Research Center